Метафорические выражения в газелях Хафиза Шерози : Лингвистический анализ

• Автор: Саломов, Махмаддовуд Каюмович
• Шифр специальности: 10.02.08
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 152 с.

МУНДАРИДА
Муцаддима
Боби якум. МАФУМИ МАДОЗ. РО}ДОИ ИФОДА, ХУСУСИЯТ
ва мав*;еи он дар забон
§1. Мафуми мадоз (шари лугавй ва истилоии он)
§2. Маънои лугавй ва истилоии маоз
§3. Роои ифода, хусусият ва мавеи мацоз дар забони
шеър
§4. Сохтори лексикй-грамматикии ифодаои мадозй
ЕАЗАЛИЁТИ ОФИЗИ ШЕРОЗЙ
§1. Таснифоти семантикии ифодаои маозй
§2. Баёни баъзе мафумои динй ва тасаввуфй ба воситаи
ифодаои мадозй
§3. Сабк ва сами Тофиз дар истифодаи ифодаои
мадозй
Хулоса
Библиография

МУДДИМА
Хода Шамсуддин Мухаммад Хофизи Шерозй бардастатарин шоири адабиёти классикии форсу тодик аст, ки бо ашъори дилошуби хеш зинатафзои адабиёти умумибашарй гардида, шудрати каломи оламгираш дили дазорон дустдори шеъри форсию тодикиро тасхир намудааст.
Уаёт ва фаъолияти эдодии шоири шадир дар яке аз даврадои нидоят пуртазоди таърихи тамаддуни форсизабонон гузаштааст. Хануз харобидои вадшиёнаи му гул до ба андом нарасида,зулму асорати сулолаи Темуриён огоз меёбад.
Ин, албатта, ба рудияи мардум, забои ва фарданги он замой таъсири амиде расонидааст.Бурдону далелдои таърихй шадодат медиданд, ки дар тамоми давраи дукмронии Темуриён, хусусан дар давраи салтанати Темури Ланг халди задматкаш оромию осоиштагиро надида, аз дидати моддию маънавй азият кашидааст. Рудияи мардум аз хунрезию бедодгарй ва тохтутоздои зиёди вадшиёнаи ин шод ба тамом шикаста буд. Вале халди баору номус,ки посдори фарданги маънавии гузаштаи худ буд, онро чун гавдараки чашм димоя мекард ва дар инкишофу такомули он садм мегузошт.
Дар чунин як айёми пурталотуми таърих Хода офизи Шерозй чашм ба олами дастй мекушояд (соли 1325) ва баъди тарбия ёфтану содиби илму фазилати замон гардидан сазовори шарафмандии зиёде мегардад. У батадрид ба навиштанй шеър огоз карда, шудрати каломи седрангезаш аз доираи адабии Шероз ба гирду атрофи кишвар падн мешавад ва дар муддати муайяне содиби обрую эътибор дар мамолики гуногун мегардад. Хода Дофиз дам бадри сайдал додани истеъдоди шоиронааш кушишдои зиёде ба хард медод ва ашъори тоза ва дилошуби хешро пешкаши адли калом мегардонид.
Донишманди муосири Эрон Саид Ниёзи Кирмонй дар огози асари худ “Дофизшиносй” чунин сухандои олиро ба забон ва шудрати шоир раво дидааст: “Байт ба байти шеъри у бадсангез аст, гуй аз дадоне дигар омада ва бо забоне дигар бо мо сухан гуфтааст ва бо дамин сабаб лисонулгайбаш хондаанд” (1.120,4).
Хамин тарид, расму оиндои халдй, равиядои гуногуни адабию фалсафии асримиёнагй, маздабдои мухталифи динй ва билохира нукоти дуръонй дар ашъори Дофизи Шерозй надшдое бодй гузоштаанд, ки шарду тавзеди ондо корест нидоят мушкил, вале басе мудиму фоидаовар.
Хода офизи Шерозй анъанаи газалсароии шоирони петттин ва махсусан, анъанаи газалсароии Шайх Саъдии Шерозиро идома дода, бадри инкишоф ва такомули жанри газал хизматдои арзандае кардааст. Шоир дар инкишоф ва такомул додани забони ин жанри гиной садми бузурге гузошт ва дар тули фаъолияти эдодии худ як датор ихтироъкорй ва навовариро дар забони шеъри ин замон дорй намуд.
Умуман дойр ба эдодиёт ва зиндагии офизи Шерозй сухани бисёре гуфта ва китобдову рисоладои муътабаре ба риштаи тадрир кашида шудаанд. Ин, албатта, далелу нишонаи бузургй ва суханфадмию суханшиносии офизи Шерозй аст. Яъне шоир тавонистааст, чунон шеъре бигуяд, ки вожадои мухталифи он барон дар яке аз хонандаи осораш маънии гуногун бидидад. Мадз чунин тарзи шеъргуии шоир боиси бадсу талошдо дар атрофи каломи ÿ гардидааст. Инчунин таъкид бояд кард, ки чунин тарзи эдод боиси он шудааст, ки девони шоир яке аз падншудатарин девондо дар таърихи фарданги мардуми тодику форс гардад.
Аз ин дидат пас аз сари Хода офиз як дараёни тозае ба вудуд меояд, ки намояндадои ондо падлудои гуногуни осори шоирро шарду тавзед дода, поягузори мактаби дофизшиносй мегарданд. Анъанаи мактаби

Содй, биё, ки шуд дадади дола пур зи май,
Томот то ба чанду хурофот то ба кай (3.3,517).
Дар ин байт шоир дадад (дом)-ро ба гузаи гули лола монанд кардааст. Барой чй шоир мадз дамин калимаро ба калимаи дадад шабед кардааст? Посух: зеро шакли лола ба дадад монанд аст ва он дорой ранги сурх аст ва дадад олотест барон нушидани шароб ва шаробро рангаш сурх аст. Ин ифода бо калимаи май таносуби сифатй.дорад. Яъне дар ин до дар ду калима аз доираи истеъмоли маъмулиашон баромада, тобиши иловагие гирифтаанд, ки ба маънои аслй нисбати мушобадат дорад.
Мисолдои дигар дар ин маврид: чашмаи данд, чавгони давас, шароби лаъл, навгули хонадон, куди сабр, обу оташи ишд , косаи чашм , сияди шухи офияткуш, мактаби гам:
Кунун, ки чашмаи данд аст лаъли нушинат,
Сухан бигуву зи тутй шакар дарег мадор
(3.3,307).
Ишдбозй кори бозй нест, эй дил, cap бибоз 3-он,ки гуи ишд натвон зад ба чавгони давас
(3.3,330).
Родам шароби лаъл зад,эй мири ошидон,
Хуни маро ба чоди занахдони ёр бахш!
(3.3,340).
Ё раб, ин навгули хадон, ки супурдй ба манаш,
Месупорам ба ту аз чашми дасуди чаманаш
(3.3,346).
Куди сабрам нарм шуд чун мум дар дасти гамат,
То дар обу оташи ишдат гудозонам чу шамъ
(3.3,367).