Глагольная лексика в "Гаршасбнаме" Асади Туси

• Автор: Алиев, Бахриддин Туйчиевич
• Шифр специальности: 10.02.08
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 138 с.

Ф E X, Р И С T
Пешгуфтор
Боби I. Феълхои содда
1.1. Феълхои содда аз нигохи маънй
1.1.1. Феълхои харакат
1.1.2. Феълхои амал
1.1.3. Феълхои холат
1.1.3.1 Феълхои вобаста ба гуфтор ва садохои
гуногун
1.1.3.2. Феълхои вобаста ба андеша ва холатхои рухй
1.1.4. Феълхои дорой маънии омехтаи амалу холат
1.2. Шаклхои гуногуни феъл
1.2.1. Гунахои овоии чанде аз феълхо
1.3. Феълхои соддаи дорой пешвандхои таърихй::
1.4. Шаклхои номии феъл
1.4.1. Шаклхои номии вобаста ба холатхои
гуногуни инсон
1.4.2. Шаклхои номии вобаста ба гуфтор ва садо
1.4.3. Шаклхои номй аз исмхои гуногун
1.4.4. Шаклхои номй аз сифат
1.5. Пасвандхои феълсоз
1.5.1. Аз исмхои гуногун + Idan
1.5.2. Аз асоси замони хозира + Idan
1.5.3. Феълхои сохта бо пасванди -istan
1.6. Шакли бавоситаи феъл (Causative)
Боби II. Феълхои сохта
2.1. Пешвандхои феълй
2.2. Пешванди bar
2.3. Пешванди dar-//andar

2.4. Пешванди Ъаг
2.5. Пешванди 1ишс1-//Гиги
2.6. Пешванди (ахаг
Боби III. Феълхои таркибии номй
3.1. Баррасии мавзуъ
3.2. Феълхои таркибии номй
Феъли ёвари кагбап “кардан”
- §ибап “шудан”
- §тйап “гирифтан”
- gastan “гаштан”
- Бап “сохтан”
- баёап “додан”
- габап “задан”
- баап “доштан”
- Ьагбаап “бардоштан
- штйбап “намудан”
- тапбап “мондан”
- Ьигбап “бурдан”
- уайап “ёфтан”
3.3. Муродифоти феълхо
3.3.1. Муродифоти феълхои содда
3.3.2. Феълхои содда ва муродифоти таркибии онхо
3.3.3. Муродифоти гуногуни феълхои таркибй ва
феълхои соддаи гуногун
Хулоса
Фехристи феълхои соддаи «Гаршосбнома»
Фехристи манобеъ ва осор
Фехристи ихтисорот

ПЕШГУФТОР
Омузиш ва пажухиши осори гузашта барон шинохти вазъи кунунии забон ва рушди ояндаи он арзиши фавдулодда мухим дорад. Ин кор имкон медихад, то сайри таърихии забонро дар мархалахои муайяни таърихй дуруст бишиносем ва падидахои забониро дар замонхои гуногун давра ба давра мудоиса ва баррасй намоем.
Чунон ки аз пажухишхои эроншиносй бармеояд, давраи ав-вали рушди забони тодикй, (New Persian, новоперсидский язык -дар истилохи эроншиносй) (асрхои IX-XIII) - замони ба кудрат расидани баъзе хонадонхои махаллй, махсусан замони хукумати хонадони сомонй давраи шукуфоии забон ва адаби он давра махсуб мегардад. Дар хамин давра буд, ки ашъори зебои устоди шоирони форсигу Абуабдуллохи Рудакй ва хамасрони у, шохкори хамосаи дахонй - “Шохнома”-и Хаким Абулкосими Фирдавсии Туей ва бисере аз шохкорхои назму наср таълиф шу-данд ва такдири забонро барои хамеша муайян намуданд.
Хамон гуна ки Оранский И.М. [Оранский 1988, 260-272] кайд мекунад, ташаккули давлатхои феодалии новобаста аз хилофат ба монанди Тохириён (821-873), Саффориён (873-903), Сомониён (875-999) дар каламрави Хуросон, Систон ва Мовароуннахр боис гардид, ки забони тодикй охиста-охиста дои забони арабиро танг намуда, дубора ба осори хаттй рох ёбад.
Дар ин давра осори зиёди динй ва илмиву адабй аз забони арабй ва баъзе китобхо аз забонхои дигар ба забони тодикй тардума шуд. Ба сухани дигар, суннатхои хаттиву китобии ин забон дар замони дигар бунёдгузорй шуд.
Пас аз сукути давлати Сосониён ва зухури фархангхои бего-на ба сарзамини зисти кавмхои гуногуни эронй дарадаи

“Гаршосбнома”, хам “Шохнома” ва осори манзуми дигари дав-раи аввали забони тодикй ба такрор дар хамон як маъно меоянд. Аммо якдо бо ин дабил феълхо дар забони ин давра дигар феълхои соддаи кухани забони тодикй ба мушохида мерасанд, ки иддае аз онхо хам дар “Лугати Фурс”-и худи муаллиф ва хам фархангномахои дигари форсии карнхои баъдй ба хайси афъоли нодир ташрех ёфтаанд. Аз мукоисаи давра ба давраи фархангномахо метавон ба дунин натида расид, ки дар хар давр теъдоди чунин афъоли ба истилох нодир меафзудааст, аммо ин гуна феълхо барон даврахои аввал мисли замони Асадй ва ё Фирдавсй феълхои маъмул ва меъёрй хисоб мешуданд. Чанде аз ин гуна феълхоро, ки дар “Гаршосбнома” ва осори дигари Хуро-сон ба чашм мерасанд, метавон ёдовар шуд: Феъли xalïdan “фуру кардан”, “халидан”, дар “Фарханги Зуфонгуё” - xalïdan “дастан ва даррафтан(!)” [Саймиддинов 1992 б, 54], ки ин маъно то дое, ки медонем, дар дигар манобеъ наомада ва ё дар лугатхои форсии муосир низ ин маъно ёд нашудааст. Феъли мазкур дар осори форсии миёна низ ба мушохида намерасад. Гумон меравад, ки пайдоиши ин феъл махсуси кадоме аз лахдахои шарди Эрон аз думла Хуросон буда ва дар осори ин давра аз рохи суннати гуф-тории он давр ворид гардидааст. Феъли мазкур аз нигохи хамохангй дар маъно бо феъли xaräsldan наздикй дорад ва он метавонад аз гунахои дигари хамин реша бошад. Феълхои дигар аз ин гурух, ки дар дохой дигар пиромуни онхо тавзехоте дода шудааст: mâlïdan “молидан”, südan//suftan “судан”, “суфтан”, bäftan “бофтан”, suturdan “сутурдан”, zudüdan “зудудан” andüdan “андудан”, ärästan “оростан”, tüxtan “тухтан”, “андухтан”, düxtan “духтан”, gästan “гаштан”.
Шуморе аз феълхои ифодакунандаи амалхои гуногун: pardäxtan “пардохтан”, “фориг шудан”, pälüdan “полудан”, “соф