Уретологическая лексика таджикского языка : Лингвистическое исследование

• Автор: Турахасанов, Кадиркул Шодикулович
• Шифр специальности: 10.02.08
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 163 с.

МУНДАРИНА
муаддима
БОБИ 1. МАНЕАЪХОИ ДОХИЛИИ ТАШАККУЛИ
ИСТИЛООТИ ПЕШОБШИНОСЙ
1. Мозиятн забоншиносин истило*
2- Сохти истилодоти пешобшиноей
а) исталщоти содда
б) истилотдоти сохта
в) истилодоти мураккаб
БОБИ 2. НАШИ ИТИБОС ДАР ТАШАККУЛИ
ИСТИЛООТИ ПЕШОБШИНОСЙ
1. Модияти забояшиноеии итибос
2. Анвои идтибоеи истилодоти пешобшиноей
а) Хелдои истилодоти пешобшиноей аз цидати
тарзи идтибос
б) Анвои истилодоти пешобшиноей аз цидати
манбаи идтибос
а) Калка дамчун яке аз роддои истилодсозй
АДАБИЁТИ ИЛМЙ
ЛУГАТИ РУСЙ V ТОЧИКИИ ИСТИЛОДОТИ ПЕШОБШИНОСЙ (ЗАМИМА)
аз руи мансубият ба содадои мухталифи даёти ичтимой цудо карда щудаанд.
Аз цумла Д.Бадриддинов истилодоти содда, сохта ва мураккабро дар Чароги Хцдоят тадлил намуда, роду равишу усулдои калимаву истилодсозиро нишон додааст. V роди мураккабшавии калима ва истилодотро мудимтар мадсуб донистааст (20).
С.Эрназаров бошад, Ацоиб-ул-махлудот ва гароиб-ул-мавдудотро дамчун сарчашмаи асосии истилодоти хоси содаи дугрофия дониста, истифодаи дар чй бештари ондоро барои мутахассисон тавсия медидад (151, 8-13).
Ш.Кабиров дар рисолаи худ оид ба калимасозй, истилодоти китобй, архаизмдо, калимадои идтибосй ва дамчунин истилодоти дарбии таърихй ибрози адида менамояд (47).
Дар рисоладои маэкур федристи пурраи лугатдои асардои зикршуда оварда нашудаанд. Ба назари мо, дамъоварй намудан ва сохтани федристи вожаву истилодоти ин ё он асар барои мудоисаи бевоситаи осори муаллифони мухталиф ва махсусан, барои фарданшависону истилодсозон метавонад кумаки амалии худро расонад.
Тамоми таддиду тадлил дар рисоладои номбаршуда ба содадои гуногуни даёти ицтимой бахшида шудааст. Дар ондо дисман мутародифоту муташобедот, хусусиятдои умумй ва фардкунандаи истилодоти илмй низ боррасй шудааст.
Рисоладои Х-0аУФов (И9) ва А.Водидов (29), ки ба тадлилу таддиди бевоситаи лексика ва истилодоту калимадои нодир бахшида щудаанд, дар байни асардои номбурда дорой мавдеи хосанд.
Сарфи назар аз он ки миддори муайяни асардо ва кордой илмиву таддидотй ба ин масоили мудими забоншиносй бахшида

шудаанду андом ёфтаанд, дануз кифоя дисобидани вазъи омузиши махсусан истилодоти тиббии пешобшиносии имруза хеле барвадт аст, Имруздо, ки мардуми то дик бо тандиди дуввияти миллй барои боз дам беигтару расотар зиндаву довид гардонидани дурдонадои гандинаи ниёгон саъю кушиш карда истодаанд, тадлили дар чи бештару амидтари истилодоти чоафтодаи бостонии мо аз тадозой замон ба дисоб меравад. Зеро дамаи ин барои муайян сохтани тарафдои мухталифи таърихи истилодшиносии то дик ва мударрар намудани муносибати он ба забони муосири адабии тодик хизмати арзандае ходад кард.
Чунон ки маълум аст, тадлили масоили истилод ва истилодшиносй бидуни назарияи забоншиносй имконнопазир аст. Дар байни таддидотдое, ки ба назарияи истилодшиносй бахшида шудаанд, асару мадоладои С.М.Бурдин (26, 48), Н.А.Баскаков (19, 53-58), С.Д.Дотте (40, 80-87), А.Реформатский (123) ва
чанде дигарон адамияти хоса доранд.
Дар забоншиносии рус таддидотдо дойр ба истилодсозй ва истилодшиносй зиёданд. Асару мадоладои донишмандон Я.А.Климковский (58), Р.А.Комахидзе (60), Н.М.Локтионова (80) ва дигарон аз дабили он до мебошанд,
Муаллифони осори мазкур родеъ ба масъаладои истилодсозй дамчун яке аз роду усулдои бойшавии таркиби лугавй издори адида намудаанд.
Дойр ба истилодоти тиббй низ то имруэ таддидоти зиёде ба андом расидааст. Дар байни он до асардои А.А.Бактияров (16),
З.Т.Джабиев (37), С. Г. Казарин а (48), М.В.Лось (81), K.M.Лобан (79), К.А.Балакишиевро (17) махсус зикр кардан зарур

усулдои муаияни истилодсозиву калимасозй мандуданд. ки дар асоси он до диссадои гуногуни нутд сохта мешаванд (Ниг.: 6; 8; 15; 29; 38; 47; 95; 99; 108; 125; ва диг.).
Дар забони тоники яке аз роддом сермадсултарини мстилодсозй усули морфологист. Усули морфологии калимасозй гуфта мо баъд аз Ш.Рустамов бо ёрии воситадои морфологй (пешванд, пасванд ва миёнванд) дар заминаи водиддои мавдудаи лугавии забои сохта шудани калимаи навро бо маънои нав мефадмем (Ниг.: 126, 126-134). Аффиксдо (суффикс ва префиксдо) воситаи асосии ба амал омадани чунин истилодоту калима до ян д. Дар забои аффиксдо зиёданд ва ондо аз руи садмашон тавре ишора кардемдар калимаву мстило дсозй ба гуруддо: сермадсул, каммадсул ва бемадсул ну до мешаванд.
Дар дараёни инкишофи забои, вобаста ба пешрафти даёти ходагии халд як датор калимадои нав дар забои пайдо мешаванд, баъзе истилодот дар истеъмол маддуд мегарданд, ки ин долат ба калимасозй низ бетаъсир намемонад.
Аффиксдо дар алодидагй маънои лугавй надоранд, вале вадте ки ба калима дамрод карда шудаанд, водиди маънодори эабон месозанд. Дар таърихи инкишофи забон ва дам дар истилодсозии тиббй як датор водиддои маънодори лексикй маънои лугавии худро гум карда, чун воситадои калимасоз ба ихтиёри грамматика мегузаранд. Масалан, калимадои бон, дон, истон, бо (во) дар асл маънои муайяни лугавй доранд, аммо дар забони дозираи то дик тандо чун воситаи калимасоз (аффиксдо) истеъмол мешаванд: шошдон, шошадон, тухмдон, мезакдон, байзадон, халтадон, бемористон, тимористон.