Условное наклонение глагола в башкирском языке

• Автор: Бахтигареев, Дамир Талхович
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 203 с.

БАШКИРСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
На правах рукописи
Бахтигареев Дамир Талхович
УСЛОВНОЕ НАКЛОНЕНИЕ ГЛАГОЛА В БАШКИРСКОМ ЯЗЫКЕ
Специальность — 10.02.02. —Языки народов РФ (башкирский язык)
ДИССЕРТАЦИЯ
на соискание ученой степени кандидата филологических наук
Научный руководитель — член - корреспондент АН РБ, доктор филологических наук, профессор Саитбатталов Г. Г.

ИНЕШ
Й9КМ0ТКЕ

I БУЛЕК
ТЮРКОЛОГИЯЛА Б0М БАШКОРТ ТЕЛ БИЛЕМЕНДЭ КЫЛЫМДЫН, ШАРТ ЬвЙКЭЛЕШЕН 0ЙРЭНЕУ КИМ0ЛЕ
II БУЛЕК
ШАРТ Б0ЙК0ЛЕШЕНЕЦ МОРФОЛОГИК
У?ЕНС0ЛЕКТ0РЕ
2.1. Башкорт телендэ шарт ьвйкэлешенец яьалышы,
мэрэнэлэре
2. 2. Билдэьеалек элементы бултан шартьвйкэлешенец яьалышы, мэгэнэлэре
2.3. Шарт ьвйкэлешенэ ьорау кщэксэьенец кушылыуы
2.4. Шартьвйкэлешенэ -сы/-се кщэксэьенец кушылыуы
2.5. Шарт ьвйкэлешенэ ни (ней) кщэксэьенец кушылыуы
2.6. Шартьвйкэлешенец затьэмьанменэн узгэреше
2. 8. Шартьвйкэлешендэ заманмэрэнэьенец бирелеше
2. 9. Заман категорияьына мвнэсэбэтле аналитик шарт ьвйкэлештэре
III БУЛЕК
ШАРТ Б0ЙК0ЛЕШЕНЕЦ СИНТАКСИК У?ЕНС0ЛЕКТ0РЕ
3. 1. Шарт хэлле, шарт ьвйлэмле конструкциялар твзвузэ шарт ьвйкэлешенец роле
3.2. -ьа, h.9 аффикслы шарт ьвйкэлеше кылымыныц кире ьвйлэм (хэл) яьау узенсэлеге
3.3. Шарт ьвйкэлеше кылымдарыныц эйэрсэн эйэ ьвйлэмдец хэбэре ролен УТЭУе
3.4. Шарт ьвйкэлешенец хэбэр ьвйлэмле конструкция
яь ауза ка тнашыуы
3.5. Шарт ьвйкэлеше кылымдарыныц аналитик аныклаусы ь вйлэмдэрзэ кулланылыуы
3.6. Шарт ьвйкэлешенец тултырыусы ьвйлэм составында кил eye
3. 7. Шарт ьвйкэлешенец рэуеш ьэйлэмдец хэбэре ролен утэуе
3.8. Шарт ьвйкэлешенец урын ьвйлэм хэбэре функцияьын башкарыуы
3.9. Шарт ьвйкэлешенец кулэм-дэрэжэ ьвйлэменец хэбэре вазифаьын утэуе
3.10. Шарт ьвйкэлешенец максат ьвйлэмдец хэбэре ролен утэуе
3.11. Шарт ьвйкэлешенец вакыт ьвйлэмле конструкциялар твзвузэ катнашыуы
3.12. Сатыштырыу конструкцияларында шарт ьвйкэлешенец тотканурыны
3.13. Шарт ьвйкэлешенец уз аллы ябай ьейлэмдец хэбэре функцияьын башкарыуы
3.14. Шарт ьвйкэлеше кылымдарыныц инеш ь уз функцияьын башкарыуы, инеш ьузбэйлэнеш составында кулланылыуы
IV БУЛЕК

яьала, а ул бар, санки кайьы бердэ айырым ядыулы куренешен дэ осратырга мемкин, мэдэлэн:
Ефэк кереш, взвлдв ниьэц, —ьицэ намыд,
Ьейэк яным, Ыхгндыниьэц, — ыщэ намыд, Дошманымды ер менэн тиц кылмаьам- мицэ намыд
(Йола фольклорынан).
Метатезанын уденэ килганда, ике алия рэт ь.удынкылары камауындагы фарингаль ь тартынкьшы, уцайьыд позицияла тор-ганлыктан, паузанан ьуц яьалган н тел алды тартынкьшы менэн урынын алмаштырган нам шуга бэйле -ьинэ таре килеп сыккан, яйлап телдэ ныгынтан. Мидалдар: Килеп сыктыьинэ, атыбалаьыц. Бик тэ сыкмаьинэ, коро рына а расты йуцкылап, йуныскы йадайбы$ за, ут ьалабыз. Ут ьалтыьинэц, твтвн кайза кыуыш, шунта гитэ лэ бара бит1.
-дыьинэ/деьинэ формантлы шарт ьвйкэлеше -дыниьэ/- де-ниьэ тибынан стилистик яктан да, синтаксик яктан да бер нисек тэ айырылмай.
Бынан тыш ьвйлэштэрдэ -дыныьинэ/ -дениьенэ, -зыныьинэ/ -зениьенэ, -тыныьинэ/-тениьенэ ялгаулы формалар бар2. Мидалдар: Сыктыныьинэ, тотам эле. Кайттыныьинэ, хэбэр итергэ кэрэк3.
Курэьец, был осракта, метатеза ьедемтэье буларак, -ниьэ аффиксы -ьинэ булып ауерелгэнлектэн билдэьедлек куриэткесе юкка сыгыуы килешеп булмадлык хэлдер, шунлыктан ул -ны(-ни-) бу-
1 Башкорт нейлэштэренэн урнэктэр. 160-сы бит.
2 Максютова Н. X. Башкирские говоры, находящиеся в иноязычном окружении. 242-се бит; Надергулов У. Ф. Курь. хезмэт. 83-се бит.
3 Ишбулатов Н. X. Кизильский говор. 51-се бит;