Саалиби Нишапури и его "Симару-л-кулуб фи-л-музаф ва-л-мансуб"

• Автор: Амонов, Абдусаид Алиевич
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 152 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ Ч,УМХ,УРИИ ТОДИКИСТОН ДОНИШГО^И ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ академик Б. БАФУРОВ КАФЕДР АИ ФИЛОЛОГИЯИ АРАБ
Ба цукмя дастнавис
АМОНОВ АБДУСАИД АЛИЕВИЧ
САОЛИБИИ НИШОПУРЙ ВА «СИМОРУ-Л-К.УЛУБ ФИ-Л-МУЗОФ ВА-Л-МАНСУБ»-И У
Ихтисоси 10.01.03 - Адабиёти кишвар^ои хоридй (адабиёти то дик)
Рисола барои дарёфти дара дай идмии номзади илмхои филология
Ро^бари илмй: доктори илщои филологи, профессор Н.Ш. Зо^идов
Худанд
МУНДАРИДА
МУК.АДДИМА
БОБИ I ОСОР ВА МАК.ОМИ САОЛИБЙ ДАР АДАБИЁТИ
АРАБИЗАБОНИ ФОРСУ ТОДИК
1.1 Рузгор ва осори Саолибии Нишопурй
1.2 Нак,ши осори Саолибй дар шинохти адабиёти
арабизабони форсу тодик
БОБИН «СИМОРУ-Л-ДУЛУБ ФИ-Л-МУЗОФИ ВА-Л-
МАНСУБ» ХДМЧУН САРЧАШМАИ АДАБЙ
2.1 Ниго^е ба фархднгнигории араб
2.2 Сохтор, му^таво, нусхах,о ва тардумахри «Симору-л-
кулуб»
2.3 Ташрехр вохдцхри лугавй дар «Симору-л-дулуб»
2.4 Истифодаи диссауои куръонй ва ахбори таърихй дар
«Симору-л-дулуб»
ХУЛОСА
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА
МУ К, АД ДИМ A
Вуруди тамаддуни исломй ба сарзамини Эрон гардиши куллиеро дар даёти сиёсй, идтисодй ва фарданги мардуми Адам таъмин намуд. Хусусан, нусрати забони арабй дар байни мардуми форсизабон барои пайдоиши адабиёте ба унвони «адабиёти арабизабон» боис гардид, ки дар натида равишдои тардумаи осори падлавй ба арабй ва анвои назму наср бо ин забои густариши зиёд пайдо намуд, ки тафсилоти куллии ин масоил дар кутуби таърихи адабиёт, хосса осори Абдулдусайни Зарринкуб «Ду дарни сукут», «Таърихи Эрон баъд аз ислом», «Аз гузаштаи адаби Эрон» (131; 132), Низомидцин Зодидов «Арабоязычный период персидско-таджикской литературы VIII-IX вв.» (74), «Адабиёти арабизабони форсу тодик аз истилои араб то адди Сомониён» (75), «Насри арабизабони адабиёти форсу тодик дар асрдои VIII-1X (76), Тодиддин Мардонй «Арабско-таджикское двуязычие в поэзии IX-X вв.» (82), «Возникновение и развитие традиции двуязычия в персидско-таджикской поэзии IX-X вв.» (84), ва амсоли ин (82; 84; 85; 86; 87; 89; 92; 94; 121; 122; 126; 141; 142; 152; 153; 154) мавриди баррасй ва пажудиш дарор гирифтаанд. Бо ин дама, дар асрдои IX-X новобаста ба ин, ки хонадондои мадаллии Тодириёну Саффориён, хосса Сомониён ба сари дудрат омада, забон ва фарданги эрониро дубора эдё намуда, адабиётро бо забони форсии тодикй нуфузи бештар ато кардаанд, аммо дамоно адабиёти арабизабон аз нусрату нуфузи хеш поён наомад, балки дар минтададои Эрони гарбй ва бахше аз Хуросон вусъати тозае пайдо намуд. Сиёсати фардангсолоронаи Сомониёнро хонадондои мадаллии минтададои дигари Эрон бо шеваи ба худ хос идома доданд, ки мадз дамин ибтикороти барозандаи ондо боиси шукуди адабиёт дар давзадои дигари фардангй гардид. Намунаи бардастаи ин сиёсатро метавон ба мисоли фаъолияти Оли Микол дар Нишопур дид, ки Абулфазли Миколй - амири фозили ин хонадон дар ин род хидматдои шоёне ба сомон
китобро дини сафараш аз Базна ба Х,ирот дар соли 412/1021 барон дозй Абуадмад Мансур ибни Мудаммад таълиф намудааст. (26, 13). Бисере аз донишмандон номи китобро ба шакли «Ло яцузу-л-эъцоз» зикр кардаанд, вале Х,одй Халифа дар «Кашфу-з-зунун» унвони асарро «Эъцозу-л-ицоз» ном бурдааст (36, 1554). Ховаршиноси маъруф Карл Броккелман бо ду шакл «Ицозу-л-эъцоз» ва «ал-Ицоз ва-л-эъцоз» аз ин асар ёд кардааст (26, 8; 117, 188).
Китоб дар 10 боб навишта шуда, оёти Куръону гуфтори нодир ва пурмояи адли фазлу балогат ва дикаму амсолро фаро гирифтааст. Саолибй ду боби аввали китобро ба оёти К,уръону адодиси набавй тахсис дода, дар дашт боби бодй мадмуан гуфтори 410 нафар донишмандону шодонро то замони худаш фародам овардааст. Имом Фахри Розй (ваф. 606/1209) китоби мазбурро мухтасар карда, онро «Ауосину каломи-н-набй ва-с-сауобати ва-т-тобиин ва мулуки-л-чо у ил мят и ва -л-ислом» номидааст (41, 8). Аз мудтавои асар аён аст, ки дарчанд данбаи маздабй дар китоб бештар таъсир кардааст, аз лидози корбандй аз шеваи надли адволи акобиру афозили дадиму дадид асар ба тазкирадои ирфонй ва табадоту мадомот даробат дорад.
Ин китоб аввалан соли 1883 ва соли 1898 бо шарде тавассути Искандари Осаф дар Туркия чоп шудааст. Матни интидодии асар бошад аз дониби Мудаммад Ибродими Салим соли 1998 ба табъ расидааст (26).
Лубобу-л-одоб
Ин асар масъалаи марбут ба асолату модияти одобро фаро мегирад. Дар бобу фаслдои он сухан дар боби решаву асолати забои, шеъру адаб ва амсолу дикам меравад. Саолибй ин китобро бо амри Абулаббос Маъмун ибни Маъмуни Хоразмшод (ваф. 407/1017) таълиф намудааст (28, 16). Китоб аз се дисм ва 30 боб иборат буда, дисми аввали он дар «латоифи асрори забои ва хасоиси он» бадс мекунад. К,исмати дуюми китоб ба «латоифу мухотабот ва мауосини он» бахшида шуда, аз дад боб иборат аст. Дар дисмати сеюм бошад, муаллиф родеъ ба «шеър ва мууассаноту навоуиси он» мулодизадои хешро баён дошта, намунаи