Современный башкирский рассказ : Жанровые и стилевые особенности

• Автор: Муллагулова, Аниса Мусовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 154 с.

БАИГКОРТ ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хо'кугында
Мулларолова Энисэ Муса кьщы
Хэерге бапжорт хикэйэИе
(жанр Ьэм стиль у?енсэлектэре)
Специальность - 10.01.02 РФ халыктары э?эбиэте (башкорт э?эбиэте)
Филология фонд эре кандидаты рилми дэрэжэЬенэ диссертация
Билми етэксе - БР ФА-ныц арза-корреспонденты, филология фэндэре докторы, профессор Байымов Р. Н.

ЙекмэткеЬе
Инеш
Беренсе булек. Хэерге хикэйэ терзэре
Ьэм жанр уенсэлектэре
Икенсе булек. Богенге хикэйэлэр?э герой
концепцияйы
0СОНСО булек. Замана асылы Иэм хикэйэлэрзец
конфликт тэботэте
Йомгаклау
Э?эбиэт

Инеш
Тикшеренеу темаїїьшьщ актуаллеге
Илебез йынылыш осорон кисерэ. ЗУР ижтимаги-сэйэси узгэрештэр килтергэн, кеше ацына 1тэм психикайына яцы йызаттар ертэгэн, куптэрзец донъяга карашын, рухи кисерештэрен узгэрткэн был осор ижтимаги-сэйэси корсектэр менэн генэ тугел, ниЬайэт, асыклык, ысын демократияныц барльгкка килеу мэле булып та та-рихка инде. Халык теге йэки был вакигага карата уз фекерен, у? карашын асыктан-асык белдереу хокугына эйэ булды. Билдэлелек мэле беренсе нэубэттэ эиптэргэ иреклек бирзе: улар у? уйзарын, у? кисерештэрен тарихка Ьэм кенитмешкэ карылышлы караштарында иркен файзаланыу хокурын алдылар. Ьеземтэлэ Ьуцгы йылдарза парти ялы лык тигэн тар идеологик калыптан сытекан, социалистик реализм тигэн кыйыш йунэлештэн котолган ер-яцы эзэбиэт бар-лыкка килэ башланы. Был куренештец теп Ьызаттары, уныц пер-спективаЬы прозаныд хикэйэ жанрында асык сагыла.
Лэкин хикэйэ жанры эле тулыЬынса Ьэм тейешле кимэлдэ ейрэнелгэн тип эйтеп булмай Ьэм был момкин дэ тугелдер. Вакыт утэ, заманалар узгэрэ тора, улар менэн бергэ тормош та терлолэнэ бара. Тимэк, эзэбиэт есен яцы темалар, геройзар, образдар тыуа тора, йэрни тормош кеуек эзэбиэт тэ яцыра, уныц жанрзары ла узгэрэ Ьэм байый бара. Э был иЬэ яцы тикшеренеузэр, яцы караш-тар талап итэ. Шура курэ бер жанрзы терле осорза терле белгестэр тарафынан тикшереу Ьис тэ рэжэп тугел. Элегэсэ барылып сьпекан хезмэттэр башкорт хикэйэЬенец бегенге торошон тулыЬынса, бар кицлегендэ кузалларга мемкинлек бирмэй. Э хэзерге хикэйэлэр ту-раЬында монографик пландагы махсус хезмэттэрзец булмауын иэпкэ алранда диссертация темаЬыныц актуаллеге узенэн-узе ацлашылалыр.

Бына бер кескэй генэ деталь: ауыл советы кэнсэйендэ юлбашсы портреты эленгэн, унын, алтына ошондай плакат Ьу??эре я?ылтан: “Беен, намыу партия намыуы менэн улсэнэ”. Бьша каййы бер укыусынын, иттибар ?а итмэуе мемкин. 9 рэмэлдэ ийэ ул бит юкка килтерелмэгэн йэм ауыл хакимы Сэмируллин булмэйенэ юкка куйылмаган. Был коммунистын, (э йурэтлэнгэн заманда йэр турэ мотлак коммунист ине) намыуы, дороуорэге, намыуйызлыгы, тубэнлеге Скатыны Гэуйэргэ вэхшилек — хыянаты, уны хемэтсе сифатында тотоуы, Сембелгэ ийэ биологик хэжэт — телэген, тэн танйыгын кандырыу объекты итеп кенэ карауы) партия намыуын кылыкйырлай икэн, ниндэй партия ул? Тэрбиэ биреусеме, эллэ Сэмируллин йымак тэрбиэйе??эр урсетеусеме? Унын, эхлакЬылыты партия юлбашсыйыньщ портреты йэм эзэпко ендэусе лозунг аутын-да, кешелэргэ тэрбиэ биреусе ойошма кэнсэйендэ катынына хыянат итеуе тубэнлек курйэткесе тугелме ни? Ошо яры менэн Сэмируллин каййылыр моментта хаким коммунист образын да кэу?элэндерэ. Шуга курэ был эпизодты тормош-конкуреш вакигайы итеп байалау дореу булмау ине, унын, тебондэ ул заман есен социаль куренешкэ эйлэнэ башлаган тормош материалы ята.
Хикэйэнен, кульминацияйы Сомболден, Шэрифэ карсьпс менэн тэулэп осрашып-танышыуын йэм икэулэп кылган оло генайтарын тасуирлаиан эпизодта. Куп йылдар элек, Сомболден, уумерлектэн утеп барган мэлендэ булган ул хэл. Уйламаутан-белмэутэн ауырга калган Сембел юл айканлы ошо Кустэн ауылында йэшэусе Шэрифэ исемле катында котмэгэндэ етлекмэгэн бала таба. Кескэй генэ яралгыны, закон хокеменэн курккан Шэрифэ, ян,ы тыуран бесэй балалары менэн бергэ бирэлэге йыуиа батырып, суплеккэ тугэ. Ошо икэу генэ белгэн сер, икэу кылган гонай улар?ы мэцге-лек бер епкэ бэйлэй. Ул вакиганы румер буйы оноторра тырышкан