Р. Фахрутдинов - писатель и литературовед

• Автор: Даутов, Гумар Фильгизович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2001
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 150 с.

Эчтэлек
Кереш
I булек. Матур эдэбият эсэрлэре
§ 1. Повестьларнын идея - тематик асы;
жанр узенчэлеклэре
§ 2. Эсэрлэрдэ уку-укыту мэсьэлэлэренен
сэнгатьчэ чагылышы
§ 3. Повестьларда хатын-кыз азатлыгы, тэрбия Ьэм
Ватан проблемаларынын куелышы
II булек. Эдэбият белеме мэсьэлэлэре
§ 1. Ижтимагый-эдэби тормыш Ьэм «Шура»;
журналда эдэбият белеме фэне проблемалары
§ 2. «Асарь»да эдэбият тарихына кагылышлы материаллар
§ 3. Олуг шэхеслэр турында

И омгаклау
Файдги.анылган чыганаклар Ьэм эдэбият исемлеге
Кереш
сонгы елларда татар ижтимагый тормышында билгеле бер эз калдырган шэхеслэрнен ижатын, эшчэнлеген яна позициялэрдэн торып ойрэну Ьэм бэя биру ихтыяжы белэн билгелэнэ. Ж,эмгыять тормышынын аерылгысыз бер елеше булган, халыкнын эчке рухи халэтен чагылдырган эдэбиятны да янача бэялэу, аерым эдиплэрнен ижатларын этрафлы рэвештэ анализлау кен талэбе булып тора.
Совет чоры идеологиясе басымы астында эдэбият галимнэре, кагыйдэ буларак, тикшеренулэрен аерым бер кысалар эчендэ генэ алып бара алдылар. Куп кенэ эдип-галимнэрнен эшчэнлеге берьяклы анализланган Ьэм баялэнгэн, эсэрлэреннэн совет идеологиясене яраклы дип табылган эчтэлек Ьэм мотивлар гына аерып алып курсэтелгэн, алардагы фикер Ьэм идея эчтэлеге еш кына ботен тулылыгы белэн ачылмыйча кгиган. Бугенге жэмгыять шартларьшда, ижтимагый кыйммэтлэр узгэргэндэ барлыкка килгэн сыйфатлар куренекле галим - эдиплэребезнен мирасларьш тагын бер кат барлап, тулы идея-эстетик эчтэлеге белэн ачуны, аларны комплекслы карауны талэп итэ. Р.Фэхретдин мирасы - энэ шундыйларнын берсе.
Искиткеч бай эдэби Ьэм фэнни хезмэтлэр калдырган булса да, куп еллар Диния нэзарэтендэ казый, аннан сон мефти булып эшлэве аркасында совет идеологиясе бу эдэбиятчы галимнеи мирасын ойрэнуне билгеле бер кысаларда тотты. Куренекле г ал им - э дигшен куп санлы хезмэтлэрен, вакытлы матбугат битлэрендэ эзлекле чыгып килгэн мэкалэлэрен ойрэну татар эдэбияты тарихында куп кенэ ак тапларны бетерергэ, аны яна

формаларга булеп йертэлэр. Аакин кулэм ягыннан еш кына хикэя, повесть яки роман чиклэрен билгелэу Д8 кыен. Бу кучеш экренлэп барганга, еч жанрга аерып карау куп очракта шартлы булып кала. Хикая очен кулэм ягыннан кечкенэ, амма эчталек Ьэм мэгьна ягыннан тиран эпизод яки очрак хас. Повесть -«узэк герой тормышындагы билгеле бер вакыйгалар тезмэсен бер сюжет сызыгы рэвешендэ сурэтлэгэн урта кулэмдэге эпик асар», роман исэ - «идея-тематик Ьэм сюжет-композицион яктан
1 1 гг
катлаулы пем куп ххланлы, зур кулэмдэге эпик форма» . Димэк, урта кулэмле эпик эсэрдэ вакыйгалар тезмэсе урын ала- Ьэм ул тезмэ эсэрнен теп персонажына бэйле була.
Р.Фэхретдиннен «Салима яки Гыйффэт» эсэренен исеме ук шуна ишарэли. Вакыйгалар Салима тирасенэ тупланган бер сюжет сызыгы буенча бара. Хронологик яктан эсэрда купме вакыт колачлануы эсэрнен жанр терен билгелэудэ курсэткеч була алмый. Куп елларны инлэп та бер персонажны ачуга гына хезмэт итэ икэн, ул югарыда китергэн «повесть» билгелэмэсенэ туры кила. Шулай ук эпизод артыннан эпизод килу, персонажларнын куплеге, кулэмнен зурлыгы да эсэрне роман дип билгелэргэ бердэнбер нигез була алмый. Ченки роман ечен санап кителгэннэрдэн тыш идея-проблемага бэйле композицион катлаулылык Ьэм сюжет ягыннан байлык, терлелек, эпик кинлек та кирэк. .
«Салима яки Гыйффэт» У урта кулэмле Ьэм, инде билгелэнганчэ, вакыйгалар ике персонаж тирасенэ туплап бирелгэн эсэр. Ул Казан мэдрэсэлэренен берсендэ белем алучы шэкерт исеменнэн сейлэнэ башлый; куз алдыннан анын гомеренен кайбер эпизодлары утэ. Аэкин эле гілар эсэрнен теп фикерен билгелэуче вакыйгалар тугел, бу нгуна эзерлек, кереш
1 Нуруллин И. Эдэбият теориясе.р - Казан: Тат. кит. нэшр., 1977. - 38-41 6.