Становление лирической повести в современной таджикской прозе 60 - 80-х годов

• Автор: Каримов, Аслам Азамджонович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 156 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ДУМДУРИИ ТОДИКИСТОН ДОНИШГОДИ ДАВЛАТИИ ХУДАНД БАНОМИ АКАДЕМИК Б.ЕАФУРОВ

КАФЕДРАИ АДАБИЁТИ МУОСИРИ ТОДИК

Бо хукми дастнавис

КАРИМОВ АСЛАМ АЪЗАМДОНОВИЧ

ТАШАККУЛИ КД1ССАИ ЛИРИКИ ДАР НАСРИ МУОСИРИ ТОДИК (Солкой 60-80-уми карни XX)

Рисола барои дарёфти дарадаи илмии номзади илмхои филологи аз руи ихтисоси 10.01.03- Адабиёти халкхои кишвархои хоридй (адабиёти ходик)

Рохбари илмй: доктори илмхои сухашниносй, профессор АТАХОН САЙФУЛЛОЕВ

Худанд- 2
Мукдядима
МУНДАРИДА

БоонІ , Сарчашмахри пайдоиши киссаи лирикй дар насри
муосири точик
Фасли якум Чрнбахри мишши риючи киссаи лирикй
Фасли дуввум Заминахои байнапмилалии рушди охакгхои лирикй

Фасли саввум Сабабхри пайдоиши киссаи лирикй дар адабиёти
муосири точик
Боби її
Хусусиящои мундаричавй ва гоявии киссахри лирикй
Фасли якум Фасли дуввум Фшш саввум Фасли чорум
Баррасии мавзуь ва масьаладои киссаи лирикй Модияти андешапарварии кахрамони лирикй Муаммои характер
Вижагихри киссаи лирикй ва имкониятхри он

БобиШ Фасли аввал Фасли дуввум Хулосахр Китобнома
Забон ва сабки диссахои лирикй Саньати манзаранигорй Санъатхои бадей

МУЕДДДИМА
Адамияти мавзуъ. Анъана ва навоварй дар дамбастагиву аломадандии дамдигар мудимтарин донунияти тараддиёти адабиёту санъат ба шумор мераванд. Насри муосири тодик дамчун яке аз шаклдои тафаккури бадеии халд дар заминаи таъсири анъанадои милливу байналмиллалй, дустудуи роддои нави эдодй ва навпардозидо, омузиши тачрибаи насри классики ва насри ривоятии форсу тоник, тачрибаи эчодии адабиёти рус ва халддои дигари дадон рангин гардида ва ба дарадаи муайяни инкишоф расид. Индо омилдои мудими пайдоиш ва инкишофи насри реалистианд, вале сарчашмаи асосии он даёти халд, водеият аст.
«Чдмъият ба адабиёт ва адабиёт ба дамъият дед год бетаъсир намемонанд ва таъсири зиндагй ба асари бадей ва баръадс-таъсири асари бадей ба зиндагй»,- мегуяд С.Турсун(35,385). Манзури адиб муайян аст ва даёти водей дар дар давра собит менамояд, ки нависанда аз он мавзую масъала, сужа ва образдои асари худро дарёфт мекунад.
Дар адабиёти асри XX вусъати сюжет як андоза дигаргун шуда, эътибор ба баёни лирикии фалсафаи даёт ва руди публитсистй бештар мешавад ва дустудудои воситадои нави баён вусъат мегиранд.
Вусъати нави жанрдои мансури бадей, амсоли дикоя, дисса, роман бо назардошти мазмуну мудтаво ва мазмуни илмиву истилодияшон низ ба дамин давра хос мебошанд. КДссаи реалиста низ тадаввулоти мудимро аз cap гузаронд ва аз солдои 50-ум cap карда, дар насри муосири тодик дар радифи диссадои дамосавй пайдо шуд ва ташаккул ёфт.
«Тагйироти услубй дар адабиёт,- мегуяд адабиётшиноси латиш А.Бучис,-дараёни он чунон сердабда ва доманадор аст, ки ба таддиди он аз як жанри муайян назар кардан дулайтар мебошад»(63,241). Аз ин хотир, дар ин рисола падлудои адабиёт дар як давраи муайян аз дидгоди жанри диссаи лирикй ва мадоми он дар насри тодикй таддид мешавад.
Нависандагон дар диссаи лирикй бештар сохту сужай асарро дар доираи даёти як шахе бунёд намуданд, ки он дар маркази тамоми водеот дарор гирифтааст ва ин нишонаи асосии тафридавии жанри дисса мебошад.

азобу машаккати зиндагии онхо, танкисидои оила бо дузъиёташ басо нозук ба калам омада, Собир аз номи прототипи худ, яъне муаллиф на танхо давраи кудакии худро ба ёд меорад, балки аз раму кулфати замони дахтй, дилшикастагй, дилфигорй ё норизоии худро ба воситаи монологхои лирикияш ифода менамояд. Икдибоси зерин гуфтахои болоро тасдик менамояд:
«...Дар тамоми он зимистони нахс ман танхо як бор нагзакак гарм шудам, аммо ба ивази он кариб буд, ки хаётамро бахшам...» (36, 59).
«...Аз барои чй дадом хамин хел одами боаклу кордон шуда истода, моёнро ба хамин хел чойхои бад кучонда оварданд? - ганггаю баргашта ба худ савол недодам..» (36, 60).
Охирхои солхои 50-ум ва ибтидои солхои 60-уми карни XX оханги ривоятй-хасбихолй хусусияти хоси насри муосири гочики гардид. Адибон ба ручуъдои лирикй ва публитсистй бештар руй оварданд. Ровй-гуянда дар асар, чойгохи амике кайдо карда, ифода ва баёни нависанда хар чи бештар мушаххас гардид. Дар ин чода охангхои субъективй-лирикии насри Д.Икроми. А.Бахорй, Ф.Мухаммадиев, А.Шукудй, И.Файзуллоев, М.Хочаев ва дигарон хеле чолибанд.
Жанри кисса хосса дар солхои 60-70-уми асри XX диккати мухаккиконро харчи бештар чалб кард. Соли 1970-ум дар шахри Уфа махсули кори Синенко B.C. «Русские советские повести 40-50-х годов» нашр гардид. Дар айни замон соли 1973 гадкикоти дастчамъонаи «Русская повесть XIX века» низ дастрас шуд, ки дар онхо чойгохи «киссаи лирикй» мушаххас шудаааст. Тибки нишондоди Н.П. Утёхин, Киссаи лирикй чун жанри насри лиро-эпикй аз руи сохти бадеияш ба киссаи «тасвирй» наздикй дорад. «Сюжети он аморфй (номуайяшнакл) буда, дар он купшши нигориш дар алокамандй ба вазъият ва паихам кушодани мазмуни вокеоти тасвиршаванда-мушодида мешавад» (115, 98).
Солхои 40-50-уми асри XX адабиёти шуравй, аз чумла адабиёти точик, гирифтори назарияи «беконфликтй» гардида, тасвирхо асосан дуранга буданд. Асоси ин назарияро чунин акида ташкил мекард, ки дар чомеаи шуравй зиддияти синфй бардам хурд. Акнун танхо муборизаи байни «хуб» ва «аъло» давом мекард. Кдхрамондо аксар вахт одамони хуб ва хубтар буданд. Хдтто байни хамин ду тип