Жизнь и творчество Салими Хатлони : Проблемы поэзии в период независимости Республики Таджикистан

• Автор: Косимов, Солех Салимович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2013
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 184 с.

ДОНИШГОХД МИЛЛИИ ТОЧИКИСТОН

Ба хукми дастнавис КОСИМОВ СОЛЕХ, САЛИМОВИЧ

РУЗГОР ВА ЧЧОДИЁТИ САЛИМИ ХАТЛОНЙ (Масьалахои назми тодик дар замони Истикуюлиити Тодикистон)

10.01.03 - адабиёти халадои мамолики хоридй (адабиёти годик)

РИСОЛА

барон дарёфти дарадаи илмии номзади илмхои филологй

Рохбари илмй: узви вобастаи АИ Ч.Т, доктори илмхои филологй, профессор Имомов Махмаисуф Сайдалиевид
ДУШАНБЕ-2
МУНДАРИЧД

мукдддима................................................з - м

БОБИ 1. МАСЪАЛАХ,ОИ ИНКИШОФИ НАЗМ ДАР ЗАМОНИ ИСТИКДОЛИЯТИ ДАВЛАТИИ ТОЧИКИСТОН

1.1. Идомаи анъанахои шеъри замоин шуравй
1.1.1. Масъалахои умумй
1.1.2. Шахсияти адибон ва тамоюлхои шеъри онхо
1.2. Шеъри замони истицлол ва вижагнхои сохтории он
1.3. Шахсиятхои нави эдодП
БОБИ 2. РУЗГОР ВА ЭДОДМЁТИ САЛИМИ ХАТЛОНЙ
2.1. Рузгори шоир
2.2. Эдодиёти Салими ХатлонП
2.2.1. Фаъолияти бадеии шоир
2.2.2. Фаъолияти илмн - тадцицотй
2.2.3. Сахми Салими Хатлонй дар тарчумаи бадей
БОБИ 3. ХУСУСИЯТХ;ОИ ЖАНРЙ ВА БАДЕИИ АШЪОРИ ШОИР
3.1. Базал дар эдодиётн Салими Хатлонй
3.2. Идомаи анъанаи достонсарой ва эдодн маснвай
3.3. Дигар иавъхон шеъри шоир
3.3.1.Силсилаи шеърхои «Оли Сомонй, муборак Соли
Сомонй»
3.3.2.Рубой ва дубайтихои шоир
3.3.3.Навъи чахорпора дар эчоднётн Салими Хатлонй
3.3.4. Шеъри озод ё худ нимой
3.4. Хусусиятхои забонй ва бадеии шеъри Салим
Хулоса
Кнтобнома

МУЦАДЦИМА
Муднммиятн мавзуъ. Аз нимаи дуюми солдои 80 - уми садаи XX дар даёти сиёсй ва идтимоии Иттидоди Шуравй тагйироти куллй ба вукуъ пайваст. Дар домеаи шуравй бо мадсади бардарории адолати идтимой ва демократия масъалаи ошкорбаёнй ва бозсозй ба миён гузошта шуд ва ин тагйирот одибат боиси аз дам пош хурдани Иттидоди Шуравй ва ба вудуд омадани дамодири мустадил, аз думла Чумхурии содибистидлоли Тодикистон, гардид.
Водеадои сиёсие, ки дар айёми бозсозиву ошкорбаёнй ва солдои Истидлолияти Тодикистон ба вукуъ пайвастанд, ба даёти адабии давр таъсири диддй расонданд ва имконият ба вудуд омад, ки адибони тодик аз чадорчубаи мафкураи доким ва махдудиятдои методи ягонаи адабиёти шуравй - реализми сотсиалистй озод гардида, рисолати даламкашии худро дар фазой мусоиди фардангй ва идтимой идома диданд.
Дар замони истидлолият шеъри тодик аз дидати мавзуъ, жанр, лафзу маънй васеъ ва густурда гардид. Тасвир ва хаёломезй дам дар газал, мусаммат, тардеот, маснавй, дасида, рубой ва дубайтй барин жанрдои суннатй ва дам дар долабдои нави шеърй боз дам муассиртару даззобтар гардиданд. Дар даврони истидлолият долабдои шеърие, ки бо номдои шеъри нав. шеъри озод, шеъри сафед, хусравонй, шеъргуна ёд мешаванд, низ мавдеи босазо пайдо намуданд. Хдмчунин, дар ин солдо навъи дигари шеър пади гардид, ки онро шеъри тасвирй ё мииётурдои манзум меномиданд.
Дар ин давра дар ашъори М. Кдноат, Л. Шералй, Б. Собир, Гулрухсор, Хддназар, Зиё Абдулло, А. Муродй, Фарзона, Низом Крсим, Ато Мирхода, М. Боиб барин шоирони хурду бузург мавзуъдои таърихй ва муаммодои худогодии миллй мавдеи боз дам бештар пайдо намуд ва шоирон дар офаридадои хеш додисадои таърихй, водеадои асотирй ва гузаштаи тамадцуни миллиро ёдовар шуда, таваддуди хонандаро бештар ба дадони маънавии инсон далб карданй мешуданд.

Ё худ маснавии «Илтичонома»-и Басир Расоро, ки дар раками 7 мачаллаи «Садои Шар к,» (2010) чоп гардидааст, тандиди адабй ба гуруди асархои суннатии сирф шомил намудааст, зеро дар ин асар услуби маснависароии адабиёти классики батамом риоя шудааст. Шоир «Илтидонома»-ро аз муночог огоз намуда, баъд суханро ба дасби холи худ мебарад ва дар охир хислатдои манфии одамони худхоху дафонешаро мавриди накудиш дарор дода, умеди пойдорй ва устувории давлати навбунёди точиконро мекунад:
Аз Худо ходам сафои зиндагй,
Нури радмат бо хама тобандагй.
Халку адвоме, ки содибиззат аст,
Х,офизи мулк асту содибдавлат аст
Аз Худой хеш дорам илтичо,
К-уст чун яктои бечуну чаро.
Х,ар кучое номи точик шуд баён,
Ояд аз дар туша «Омин» дар забои (149, 52).
Дар дадидат, чун «Хдцоид - ус - седр»- и Саной, «Махзан - ул -асрор»- и Низомй, «Маснавии маънавй» -и Далолуддини Румй, «Сифот-ул - ошидин» -и Х,илолй асардои калондачме, ки сюжети ягона надошта, фарогири масъаладои гуногуни ахлодй ва фалсафй мебошанд, дар назми давраи шуравии точик ба вучуд наомадаанд ва тандо дар солдои аввали истикдолият эчоди чунин маснавидо аз нав эдё гардидаанд, ки дар ин чода Салими Хатлонй бо маснавидои «Хокистари Хубоб», «Ниёиш», «Эй ба сират!!! Не ба сурат!!!», ки «аз лидози баён, маъно, нигариш ва мавзуъ мактаби шеъри Мавлоноро ба хотир меоварад» (12,35), яке аз пешгомон мебошад.
Умуман, дар давраи истидлол таваччуди шоирон ба навъдои суннатии шеър зиёд шуда истодааст. Масалан, профессор Х.Шарифов дар 12 шумораи соли 2010 мачаллаи «Садои Шард» ашъори 37 шоирро мушодида кардааст, ки шеъри 27 нафари ондо дар шакли суннатй