Художественные и идейно-эстетические особенности поэмы "Сиявуш" Абулкасима Фирдоуси

• Автор: Хокироев, Ризо Гиеевич
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1998
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 158 с.

МУН ДАРИМА
Сад.
МУ1уДДИ М А

БОБИ I. ИНЪИКОСИ УСТУРАИ СИЁВУШ ДАР

ОСОРИ ФАРХДНГИИ ЭРОНИ К;АДИМ

1. Заминадои пайдоиши устураи Сиёвуш

2. Интидоли баъдии устураи Сиёвуш ба диссаи адабй

3. Ахбори Сиёвуш то Фирдавсй

БОБИ II. БОЗТОБИ УСТУРА ДАР ДОСТОНИ

"СИЁВУШАИ ФИРДАВСЙ

1. Назари умумй ба маъхаздои Фирдавсй дар таълифи

достони "Сиёвуш"
2. Бозтоби устура дар надши дадрамонон
БОБИ III. МАВКДИ СИЁСЙ ВА ТОЯВЙ- АХЛОКД4И ФИРДАВСЙ ДАР ТАЪЛИФИ ДОСТОНИ "СИЁВУШ"
1. Низоми сиёсй ва давлатдорй
2. Масъаладои идтимой ва ахлодй
ХУЛОСА
КИТОБНОМА

МУАДДИМА
"Шоднома"-и Абулдосим Фирдавсй аз он шодкоридои бадеиест, ки на тан до дар адабиёти форсу тодик, балки дар фарданги умумидадонй низ мадоми волоеро дороет. Тардумадо ва таддиду нашри "Шоднома'' дануз тавассути донишмандони аврупой аз авохири асри XVIII огоз ёф-та, то замони мо дар ховаршиноей идома доранд ва аз шудрату мадбубияти беназири он шадодат медиданд. Мутаассифона, андозаи пажудишдо дар диёс бо бузургии "Шоднома" хеле ночиз ба назар мена-моянд. Дар ин силк метавон масъалаи омузишу таддиди достондои дудо-гонаи "Шоднома"-ро зикр намуд.
Яке аз достондои марказй ва пурарзиши "Шоднома", ки намунаи олитарини номаи шодони дунёст, достони "Сиёвуш" мебошад. Ин достой дар миёни силсилаи достондои "Шоднома" писандидатарин шодкории тамаддуни адамиён буда, таддиди он бидуни тардид бисёр ма-съаладои эдоди бадеии Дакими Адам ва инчунин арзиши гоявию эстети-кии осори уро то андозае рушан ходад кард.
Ба назари мо, таддиду баррасии достони "Сиёвуш" аз диди хусуси-ятдои бадей ва гоявию эстетики аз чанд дидат судманд мебошад: Авва-лан, ба ин васила данбадои сабку анъанадои достонсарой на тандо дар "Шоднома", балки умуман дар адаби форсу тодик равшан мегардад ва чандин мабдаъу манбаи он низ муайян мешавад. Сониян, таддиди дудо-гонаи ин достон, аз як тараф, ба таври мушаххас арзиши гоявию эстети-кии "Шоднома"-ро муайян созад, аз дониби дигар, баром минбаъд ба миён омадани асардои калондадму пурарзише заминаи мусоиде фародам меорад.
Бояд зикр намуд, ки адидаи мудаддидон родеъ ба устураи Сиёвуш дар заминаи маводу далелдои бостоншиносй дар рисолаи А.алилов му-фассалан дамъбаст карда шудааст (36, 78-81). Ин мудаддид оид ба
инъикоси устураи Сиёвуш дар санъати тасвирии Пандекат донибдори адидаи А.Ю.Якубовский ва М.М.Дьяконов буда, мулодизоти ондоро бо далелу санаддои тоза ва назари хоса тадвият додааст.
Дар хус.уси устураи Сиёвуш ва инъикоси он дар манбаъдо зимни таддидоти бисер мудаддидони тодик ва мамолики хоридй фикру анде-шадои фаровонро дарёфт кардан мумкин аст, ки тайи солдои гуногун ба миён омада, бешубда, дар таддиди ин масъала адамияти назаррасро мо-ликанд. Махсусан, дар ин хусус ба тариди муфассал рисолаи номзадии шодравон Асроров Шодй “Достони "Сиёвуш" дар "Шоднома"-и Фир-давсй” (8), В.В.Бартольд (14,773), И.А.Орбели (69,134), Б.Б.Гафуров (32, 213, 284-285), А.Н.Болдырев (26. 258), А.А.Стариков (88, 522), Ю.А.Рапопорт (85, 83), О.Клима (112, 55), В.А.Лившиц (50, 12-14), Г .А. Пугаченкова (81, 53-54), У.Пулодов (83, 34-35) ва дига-
рон добили мулодиза мебошанд.
Осори илмй-таддидотй дар бораи устураи Сиёвуш асосан ду дастаанд. Дастаи аввал, мадолот ва андешадое, ки дар он до родеъ ба Сиёвуш дар манбаъдои мухталиф омадаанд. Дуввум,мадоладои дудогона ва ишорадое, ки бевосита ба достони "Сиёвуш"-и Фирдавсй бахшида шудаанд.
Нахустин андешаву мулодизадои илмй-таддидотй родеъ ба устураи Сиёвуш ва надши он дар манбаъдои хатгй ба далами мудаддидони авру-пой мутааллид аст. Ондо ба даврае рост меоянд, ки "Авасто" ва ёдго-ридои дигари маданию фардангии давмдои эронй ба кушиши ховаршино-сони Аврупо мавриди дамъоварй, тардума ва таддид дарор гирифта бу-данд.
Эроншиноси маъруф Артур Кристенсен зимни таддидоти худ родеъ ба пайдоиш ва тадаввули дамосаи миллии эронй устураи Сиёвушро низ дар манбаъдои падлавй муфассал аз назар гузаронида (170, 122-126, 163-167), дар таддидоти дигари худ родеъ ба "Яштдо"-и "Авасто" ба

3. Ахбори “Сиёвуш” то замони Фирдавсй.
Шахсияти Сиёвуш пас аз “Авесто” тадридан аз як симои асотирй ба дадрамони дамоси табдил меёбад. Дар хусуси чигунагй ва дар кадом ёдгорй чун дадрамони дамосй тасвир шудани Сиёвуш мутаасифона, дало-или равшану назаррас дар даст надорем, зеро дисмати асотирии осори дамосии аз нав таълифёфта, баробари зудури ислом аз миён рафта, то замони мо тандо намдояшон расидааст. Бо вудуди ин барои даллу фасли ин масъала бо чанд далоили дабл аз исломии мавдуда метавон муродиат кард.
Нахуст, аз нимаи дуюми дарни пандуми милод, ки давраи дукмронии хонадони Сосонй буд, дамъоварии ривоёти дадима пурдувват мегардад. Махсусан, диддата Сосониёнро зиндагиномаи силсилаи шодони каёнии Авесто ба худ мекашад ва Авесто Сиёвушро ба ин силсила ман-суб медонад. Табиист, ки аз ин давра cap карда дар бораи Сиёвуш надлу ривоёти мухталиф гирдоварй мешаванд, ки аз ондо родеъ ба зиндагиномаи ÿ диссадо мураттаб мегарданд. Тибди хулосаи мудаддиди аврупой М.Бойс, надлу ривоёти марбут ба сарсилсилаи Каёниён, ки мансуб ба шарди эронзамин буданд, дамон вадт ба тамоми эронзамин доман падн намудаанду ондоро Ашкониён интишор ва Сосониён дамъо-вариву сабт кардаанд. Дар аввалдои салтанати хонадони Сосонй аллакай родеъ ба Рустам, Исфандиёр, Сиёвуш, Кайхусрав ва дигарон як силсила достондои дадрамонй мураттаб гаигга, баъдан асоси дамосаи дадрамонии форсу тодикро ташкил медиданд. (88, 463)
Дуюм, дар замони Сосониён маълум будани диссаи Сиёвушро аз осори дамосй боз аз он дидат асоснок кардан мумкин аст, ки муаллифо-ну муаррихони осори маздабии падлавй надлу ривоёти марбут ба Каёниён, аз чумла Сиёвушро пеш аз дама аз авроди чунин осор интихоб кардаанд. Таваддуди мубадон ва мураттибони китоби маздабии зардуштй