Временные формы глагола изъявительного наклонения таджикского языка и их способы передачи в арабском языке

• Автор: Якубов, Тоджиддин Низомиддинович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 159 с. : ил.

ДОНИШГОХИ миллии точикистон
Бо х,укми дастнавис
Якубов Точиддин Низомиддинович
ШАКЛОИ ЗАМОНИИ СИРА И ХАБАРИИ ФЕЪЛИ ЗАБОНИ ГОДИКИ ВА ИФОДАИ ОИХО ДАР ЗАБОНИ АРАБИ
Ихтисос: 10.02.22 - забонхои халкдои кишвархри хориди Аврупо,
Осие, Африко ва бумиёни Америка ва Австралия (забони тодикй).
Рисола
барон дарёфти унвони номзади илми филология
Рохбари илмй: доктори илми филология Сулаймонов С.
Душанбе
Мукаддима
Боби І.
Ифодаи замон дар сигаи хабарии забонхои точикй ва араби Фасли 1. а) Мавк;еи феъл дар байни хиссахои нутк
б) Замонхои феъл дар забони точикй ва араби
в) Замони идрошуда
г) Замони ба андомнарасида ё андомнаёфта
Фасли 2. а) Мафхуми истилохи сига дар забони точикй ва эъроб (тасриф)-и
феъли забони арабй 32-38.
б) Сигаи хабарй
в) Эъроби рафъи феъли музореъ (хозира-оянда)
Боби II.
Сигаи хабарй ва замонхои он Фасли 1. а) Шаклхои замонии феъли забони точикй дар сигаи хабарй ва ифодаи онхо дар забони арабй
б) Замони гузаштаи наздик
в) Замони гузаштаи накдй
г) Замони гузаштаи хикоягй
д) Замони гузаштаи хикоягии накдй
е) Замони гузаштаи дур
ё) Замони гузаштаи дури накдй
ж) Гузаштаи дури давомдор (муайян)
з) Гузаштаи дури давомдор (муайян)-и накдй
Фасли 2. а) Замони хозираи феъл
б) Замони хозира-ояндаи феъл
в) Замони хозираи давомдор (муайян)
г) Сифати феълй тарзи фоилй дар амали феъл
д) Замони ояндаи дур
е) Шакли инкорй
Охирсухан
Руйхати истилохоти истифодашуда
Руйхати адабиёти истифодашуда

МУКАДЦИМА
Забони тодикй(форсй) бо сабабхои маълуми таърихй аз дихати ойила ва сохти грамматикии худ аз забони арабй фарк мекунад, вале дар тули таърихи зиёда аз хазорсолаи худ баъди интишори ислом дар Мовароуннахру Хуросон ва забони илму фарханг ва идоракунии давлат гардидани забони арабй таъсири ин забон ба забони тодикй чашмрас аст, ки танхо мутахассисони сохаи забоншиносии араб ва тодик айниятхо ва тафовутхои ин таъсирро муайян карда метавонанд. Дар шароити кунунй, бо назардошти истикдолияти сиёсй ва фархангии Думхурии Тодикистон ва маком и давлатй касб кардани забони тодикй аз водиботи забоншиносии тодик ва махсусан бахши арабшиносии он мавриди тахкики илмй-лингвистй карор додани пахдухои таъсири забони арабй ба забони тодикй ва ошкор сохтани данбахои мухталифи осори ин таъсир дар низоми овойй ва лексикии забони муосири тодикй мебошад.
Зимни пажухиши мукоисавии масъалахои мухими забонхои тодикй ва арабй мавриди баррасии мукоисавии синхронй (хамзамонй) карор додани категорияи шаклхои замонии феъл дар забонхои тодикй ва арабй дорои арзишхои назарй ва амалй мебошад.
Ахамияти данбаи амалии омузиши категорияхои феъл дар забонхои арабй ва тодикй дар он аст, ки бидуни баррасии масъала ташкил ва танзим додани таълими забони арабй барон хонанда ва мухаккики тодик номумкин аст, зеро танхо дар мукоисаи амалй метавон нозукихои забони арабиро бо забони модарй амалй сохт. Ахамияти данбаи назарии масъала дар ин аст, ки танхо тадкикд шаклхои замонии феъл метавонад собит созад, ки тафовутхо ва айниятхо ва дар хамин замина таъсири забони арабй ба лексикаи забони тодикй то чй андоза аст ва чй татйироте дар сохти грамматиканависии тодик дар зери таъсири осори грамматикии араб ворид гардидааст.

Аз таърифхои боло ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки дар забони муосири форсй низ сигаи зхтимолй, ки дар забони муосири тодик роид аст, вудуд надорад.
Дар забони осори асрхои ІХ-Х-и тодик низ чахор сига мавдуд буд, аммо номгуи онхо аз сигахои зикршуда каме тафовут дорад:
1. Сигаи хабарй;
2. Сигаи шартй;
3. Сигаи амрй;
4. Сигаи дуой (орзуй, оптатив, хохишмандй) (7, 188).
Аз ин мисоли овардашуда чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки дар асрхои миёна сигаи зхтимолй дар забони тодикй низ вудуд надоштааст. Яъне чунин тарзи ифодаи феъл дар забони тодикй дар асрхои наздик ба меъёр даромадааст.
Хдмон тавре ки кайд намудем, гарчанде ки ин категорияи феъл яъне сига дар грамматикаи забони арабй хамчун боб ва ё фасли алохидае дой дода нашудааст, аммо ифодаи он бешак ногузир мебошад. Пені аз он ки дар бораи категорияи сига дар грамматикаи забони арабй сухан ofo3 намоем, бояд дар бораи эъроб ва алалхусус эъроби феъли музореъ маълумоти кофй дошта бошем. Яъне эъроби феъли музореъ ва баъзе калимахои ёрирасон вудуд доранд, ки сигаи феълро дар забони арабй возех мегардонанд. Инак феъли музореъ (хозира) дар забони арабй дорой категорияи эъроб мебошад, пас суоле ба миён меояд, ки «эъроб» чист?
«Эъроб» дар забони арабй тагйири охири калимот буда, бо табдилёбии харакат (садонощои куто%) ба харакати дигар ва ё пасванд бо пасванди дигар дараён мегирад. Дар натида эъроб аст, ки вазифаи асосии калимотро дар думла муайян месозад. Аз ин хотир эъроб танхо хоси феъли музореъ набуда, яке аз хусусиятхои исм низ ба хисоб меравад. Масалан; lîàll Igjj ДЛяЗІ ja ДцДДЇІ Де
[’ал-’и'рабу ‘инда-н-нахуийййна xyÿa ’ихтилафу ’ахири-л-калимати ли ’ихтилафи-л-‘амили фйха лафзан ’aÿ такдйран]