Толковый словарь Садриддина Айни и его лексикографические особенности

• Автор: Ахмедов Мирзохабиб
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 181 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ДУМХУРИИ ТОДИКИСТОН ДОНИШГОХД ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ АКАДЕМИК БОБОДОН БАФУРОВ

Кафедраи адабиёти классикии тодик

Ба х,укми дастнавис

Ахмедов Мирзодабиб

ЛУРАТИ ТАФСИРИИ САДРИДДИН АЙНЙ ВА ХУСУСИЯТХ.ОИ ЛЕКСИКОГРАФИИ ОН

Ихтисоси 10.02.22. - Забондои халвдои кишвардои хоридаи Аврупо, Осиё Афридо, сокинони бумии Амрико ва Австралиё (забони тодикй)

Рисола барои дарёфти унвони номзади илмх,ои филологи

Родбари илмй: Насридцинов Абдуманнон, доктори илмдои филологи, профессор

ХУДАНД
МУНДАРИДА
Мудадцима
Бобиякум. Манобеи аслй ва хусусиятдои лексикографии лугати тафсирии Садриддин Айнй
§1. Мардиладои тартиб ва такмили лугат с
§ 2. Заминадои асосии танзими фарданг
§ 3. Мавдеи лугати тафсирии устод Айнй дар
лексикографиям нимаи аввали асри XX с
§ 4. Манбаъдои асосй
§ 5. Усулдои шарди маъно
а) Шарди калимадои сермаъно
б) Шарди маънодои мадозй
в) Мафдумдои киноявй с. 60
г) Шарди маъно бо воситаи муродифот.. с
г) Шарди таднисот с. 65
д) Истифодаи вожадои зидмаъно дар шарди маъно
е) Шарди калимадои аздод с. 73
ё) Шарди маъно бо таркибу иборот с
ж) Тафсири муфассал с. 79
Бобидуюм. Лугати устод Айнй - сарчашмаи
суханшиносй с. 84
§ 1. Водиддои фразеологй ва зарбулмасалу
мадолдон халдй с. 96
§2. Мавдеи калимадои идтибосй с. 101
§3. Шарди тавсифот с. 105
§4. Истилодоти илмй с. 107
§5. Калимадои касбй-содавй
§6. Баъзе норасоидо дар фарданг с. 150
§ 7. Адамияти амалии лугати тафсирии устод
Айнй с. 158
Хул оса
Федрасти
адабиёт
Мук;аддима
Саромади бузурги сухансарой, бунёдгузори адабиёти муосири тодик, К.ах.рамони Тодикистон устод Садридцин Айнй бардак; аз дурахшонтарин че^ра^ои адабиёту фарх,анги асри XX шннохга шуда, ба номи у марх,илаи нави рушди адабиёти тодик ва таърихшиносиву сухансандй пайванди кдвй дорад. Ба туфайли хизмат:х,ои беназираш ин адиби мумтозро дар саросари да?;он ба сифати классики адабиёти асри XX эътироф кардаанд.
Устод Айнй на танх,о бо таълифи осори бадей, балки бо навиштани асарх,ои пурарзиши илмй, мак;олах,ои мух,ими публитсистй ва фаъолияти ибратангези шахсй масъулияти батоят бузург - х,ифзи ворисият ва манфиатх,ои миллии халк,и тодикро бар уада гирифт ва сарбаландона аз ухдаи идрои ин вазифаи таърихй баромад. Агар у ба восигаи «Намунаи адабиёти тодик» давоби к;атъие ба бадхох,они халк;и тодик дода, бо ин асар мавдудияти тодиконро дамчун к;адимтарнн ва бофар^ангтарин халци Мовароуннадр исбот карда бошад, ба воситаи асардои илмй ва мак;ола^ои публитсистиаш пах,лух,ои дигари илму адабиёт в а фар^анги тодиконро тах,к,и^ кард ва бо нубуту истеъдоди хоси худ онх,оро дар сат^и баланд ^ал кард. Аз думла, устод навишта буд: «Аз бозе ки вок;еаро таърих к;айд мекунад, то имруз дар диёри Мовароуннахр ва Туркистон чунон ки як к;авми муаззам ба номи тодик ё тозик истик;омат дорад, х,амчунон забон ва адабиёти этой х,ам ривод ёфта омадааст. Риводи забои ва адабиёти тодик дар Мовароуннахр ва Туркистон махсус ба асре ё тасаллути подшофе ва амире нест. Чунончи, мо мебинем, адабиёти тодик дар ин сарзамин дар ахди Сомониён, ки ир^ан форсизабон ^астанд, чи к;адар ривод дошта бошад, дар замони авлоди Чингиз, Темур, Шайбонй, Аштархонй ва Мантит, ки ирк;ан мугул, турк ва узбак хдстанд, ^амон ^адар ривод ёфтааст» (1 ;3).
Аммо чунин ба назар мерасад, ки асосгузори адабиёти муосири тодик эх,сос мекард ва омодагй мегирифт, то ба воситаи як шохдсари

ёдовар шудааст. Тавзеди модцадои лугавии мазкурро ба гур^бдои зерин дудо кардан мумкин аст:
а) Шарди модцадои лугавии босит, борщ, бонй, бахти сафед, бахшоиш, бахшидан, баддилав, бизоат, батн, бенаво ва байдо дар «FnecynnyFOT» ва лугати Айнй дариб ба пуррагй ва айнан омадаанд, Масалан:
1. «FnëcynnyFOT»:
Бенаво - бесомон, бедувват ва 6exÿpoK.
Бахти сифед - бахти нек
Бахшоиш - аз гунод даргузаштан (аз «Бурдон»)
2, ЛугатиАйнй:
Бенаво - 1.бесомон, 6epÿ3fl. 2.бедувват Бахт - бадра, насиб. Бахти сафед - бахти нек Бахшоиш - аз гунод даргузаштан
б) Шарди модцадои лугавй, аз дабили боб, болодаст, барзан, бодсанч, бадр, бавосир, болишт, Борбад, балогат ва Faüpa дар дадми 175 адад низ асосан мувофидат доранд ё дисман мувофидат мекунанд. Як дисми ин тавзедот дарчанд мазмунан ба дам наздиканд, вале бо тарзу услуби хоси шарди муаллифон фарди намоён доранд. Аз чумла:
1. «FnëcyrmyFOT»:
Бедмушк - дарахтест, ки гулаш зард бошад моил ба андак сабзй ва сиёдй. Пештар аз зудури барг бишкуфад, багоят хушбу.
Бехост- ба маънии беталош ва бефикр; ва ба маънии ноталабида.
Б04 - заре ки аз савдогарон ба тариди мадсул мегиранд; ва заре ки подшоди лолиб аз маглуб гирад.
Боз кардан - ЧУД° намудан ва кушодан (аз «Му стала дот»)
Биринц - муарраби пиринг, ба диндй питал гзбшд ва он миссу части мамзуч бошад.
Бедор- мураккаб аст аз бед ва лафзи дор. Як долро дазф кардаанд ё он ки мураккаб аст аз бед ва лафзи ор, ки калимаи нисбат аст. Ва бед