Этические выражения в современном татарском литературном языке

• Автор: Абдуллин, Айтуган Анварович
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 200 с.

Татарстан Республикасыныц Фэннэр академиясе Г. Ибрайимов исемендэге тел, эдэбият Ьэм сэнгать институты

Хззерге татар эдэби телендэ сейлэм эдэбе гыйбарэлзре

10.02.02 - Россия Федерациясе халыкларыныц теллэре (татар теле)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэдэ алу очен тэкъдим ителгэн ДИССЕРТАЦИЯ

Кулъязма хокукында

Абдуллин Айтуган Энвэр улы

Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы, профессор, Ганиев Ф.Э.

Казан

ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
БЕРЕНЧЕ БУЛЕК. С0ЙЛЭМ ЭДЭБЕ ГЫЙБАРЭЛЭРЕНЕЦ ТЕЛ БЕЛЕМЕНДЭ ЭЙРЭНЕЛУЕ ЬЭМ
АНЬЩ КАЙБЕР ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Беренче булекчэ. Сойлэм здэбе гыйбарэлэренец рус тел белемендэ, тюркологиядэ Ьэм татар тел белемендэ ойрэЕЕелуе
§ 1. Сейлэм эдэбе гыйбарэлэренец рус Ьэм гомуми тел белемендэ ейрэнелуе
§ 2. Сейлэм эдэбе гыйбарэлэренец терки тел белемендэ ейрэнелуе
§ 3. Сейлэм эдэбе гыйбарэлэренец татар тел белемендэ ейрэнелудэрэжэсе
Икенче булекчэ. Тшсшеру объекты буларак, сейлэм эдэбе
гыйбарэлэре Ьэм аларньщ аерым проблемалары
§ 1. Сейлэм эдэбе гыйбарэлэренец ымлыкка конверсиялэнуе турындагы фикерлэр. Сейлэм эдэбе гыйбарэсе булган сузлэрнец
башка ярдэмлек суз теркемнэре белэн менэсэбэте
§ 2. Сейлэм ситуациясе турында тешенчэ. Сейлэм эдэбе гыйбарэлэренец
стуациялэр белэн бэйлэнеше мэсьэлэлэре
§ 3. Сейлэм эдэбе гыйбарэлэренец
стильлэр белэн бэйлэнеше мэсьэлэлэре
ИКЕНЧЕ БУЛЕК. ГАФУ УТЕНУ ГЫЙБАРЭЛЭРЕ
§ 1. Г афу утену сузлэре
§ 2. Кушма фигыльлэр белэн белдерелгэн
гафу утену гыйбарэлэре
§ 3. Г афу утенуне белдерэ торган
кушма фигыльлэрнецтезелеше
§ 4. Эйтемнэр белэн белдерелэ торган гафу утену гыйбарэлэре
§5. Г афу угену гыйбарэлэренен, стилистикасы
§ 6. Г афу утенуне кицэйтелгэн гыйбарэлэр
йэм микротекстлар ярдэмендэ белдеру
§7. Гафу утенугэ жавап гыйбарэлэре
0ЧЕНЧЕ БУЛЕК. КЕШЕНЕ МАКТАУ ГЫЙБАРЭЛЭРЕ
§ 1. Хэзерге татар эдэби телендэ кешене
турыдан-туры макгаган махсус сузлэр
§ 2. Кешене макгауда файдаланыла
торган сузтезмэлэр
§ 3. Кешене мактауда жвмлэлэрдэн файдалану
ДУРТЕНЧЕ БУЛЕК. ИСЭНЛЭИГУ ГЫЙБАРЭЛЭРЕ
§ 1. Милли узенчэлек буларак хэл сорау
эдэбе Ьэм исэнлэшу гыйбарэлэре
§ 2. Хэзерге татар эдэби телендэ исэн, сау, сэламэт, гшин
сузлэренэ нигезлэнгэн исэнлэшу гыйбарэлэре
§ 3. Ни, ничек сорау алмашлыклары катнашында
барлыкка килгэн хэл сорашу гыйбарэлэре
§ 4. Сэламлэшунец чагыштырмача пассиврак терлэре
§ 5. Исэнлэшкэндэ, кызыксынуы кечэйтелгэн сораулар кую
§ 6. Сэламлэшу гыйбарэлэренен; стильлэре
§ 7. Сэламлэшугэ жавап гыйбарэлэре
БИШЕНЧЕ БУЛЕК. ЯХШЫ ТЕЛЭК ГЫЙБАРЭЛЭРЕ
§ 1. Яхшы телэклэр эйтемнэре
§ 2. Халык жырларында Ьэм такмакларында яхшы телэк
гыйбарэлэренеи морфологик бирелеше
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ

мэгьнэсен югаткан була; 4) ярдэмче фигыль функциясендэ местэкыйль фигыль килгэндэ дэ, ике компонент бергэ бер лексик берэмлекне хасыйл итэ; 5) беренче Ьэм икенче компонентлар арасында реаль логик-синтаксик бэйлэнеш юк, шуна курэ аларны сузтезмэ дип карал булмый (Ганиев, 2002:108).
Гафу утенуне белдеруче тыйбарэлэрдэ дэ ит ярдэмче фигыле белэн ясалган кушма фигыльлэр актив кулланыла, шулай ук бул, кыч, кал кебек ярдэмче фигыльлэр белэн ясалган кушма фигыльлэр файдаланылуы кузэтелэ.
2.1. Хэзерге татар телендэ икенче компоненты мостэкыйль кулланыла торган кушма фигыльлэр белэн белдсрелгэн гафу утену гыйбарэлэре.
I. Гафу утенуне белдеруче фигыльнен, икенче компоненты булып утенэм ярдэмче фигыле килэ.
1. Гафуыгызны утенэм.
Утену сузебез “кемгэ дэ булса берэр эшне башкаруны сорап мерэж;эгать иту” мэгьнэсен белдерэ (ТТАС, 3 т., 1981: 735). Гафуыгызны утенэм гыйбарэсендэ дэ утенэм фигыле теп мэгьнэсендэ кулланыла, ягьни “гафу итуегезне утенэм” дип морэ>кэгать игу мэгьнэсен белдерэ: Гафуыгызны ушит, мица этидэн ашыгыч йомыш бар икэн! (Г. Ибрайимов. Кызыл чэчэклэр).
2. Гафу утенэм.
Гафу ітіензм гыйбарэсе гафуыгызны утенэм гыйбарэсеннэн кыскарып барлыкка килгэн булырга тиеш.
Мин генэ дэ синец гомерецдэ
Никадэрле борчу китергэ)!?!
Ьэр ак чэчец, эщыерчыгыц очен
Хэзер синнэн га Фу птенэм. (Н. Эхмэдиев. Ак яулыклар салам эле).
II. Гафу утенуне белдерэ торган фигыльнец икенче компоненты булып бул ярдэмче фигыле килу очраклары бар. Бу мисалларда кушма фигыльлэр гафу утенудэ естэмэ эмоциональ чаралар буларак файдаланыла.
1. Шэфкатьле бул(ыгыз).