Лингвистическая поэтика текстов стиха Сибгата Хакима

• Автор: Якупова, Гельсиня Закиевна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2008
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 185 с. : ил.

Татарстан Республикасы фэннэр Академиясе Г. ИбраЬимов исемендэге тел Иэм сэнгать институты

Кулъязма хокукында Якупова Гелсинэ Зэки кызы

СИБГАТ Х0КИМ ШИГЫРЬ ТЕКСТЛАРЫНЬЩ ЛИНГВИСТИК ПОЭТИКАСЫ

10.02.02 - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)

Филология фэннэре кандидаты гыйлъми дэрэщэсе алу очен диссертация

Фэнни житэкче: филология фэннэре кандидаты, доцент Зэйнуллина Э.Х.

Казан
Эчтэлек
Кереш

1 булек. С.Хэкимнен шигъри теленэ хас металогик алым

1.1. Метафора, ящнландыру, эпитет

1.2. Шигырь текстында металогик алым буларак чагыштыру, метонимия, синекдоха, гипербола Ьэм литотаньщ кулланылышы
2 булек. С.Хэким шигъриятендэ автологик алым
2.1. С.Хэким иждтында туган ж;ир темасыныц автологик алым белэн бирелеш узенчэлеге
2.2. Образлар тудыруда автологик алымныц роле
3 булек. С.Хэким игцатында поэтик синтаксисныц тоткан урыны
4 булек. С.Хэким шигырьлэренец ритмикасы
4.1. Силлабик шигырь
4.2 . Рифма Ьэм ритм тезелеше
ЙОМГАК
ЧЫГ АНАКЛАР
БИБЛИОГРАФИЯ

Кереш
Поэтика торле типтагы сэнгатьле суз структураларын, узенчэлекле бетен берэмлек буларак, тарихи рэвештэ формалашуларыныц закончалыгын тикшерэ [Виноградов, 1963: 181]. Роман Ингарден поэтиканыц куп терле билгелэмэлэре булуын эйтэ Ьэм аца тагы да ачыклык ести (Ингарден фикерлэрен бэян иткэн езек Х.Курбатов хезмэтеннэн алынды). “Беренчедэн, - ди ул, - поэтика Ьэрторле язма эдэбиятны тугел, э бэлки сэнгать эсэрлэренед генэ тезелешен тикшерэ. Икенчедэн, поэтика узенец тикшеру материалын Ьэм мисалларын аерым сэнгать эсэрлэреннэн алса да, ул аларныц индивидуаль узенчэлеклэрен тугел, бэлки алардагы гомуми алымнарны ейрэнэ; мондый максах сэнгать эсэрлэре типларын Ьэм алардагы стилистик узенчэлеклэрне ейрэнуне дэ эченэ ала.
бченчедэн, поэтика узенец игьтибарын барыннан да бигрэк сэнгать эсэрлэрендэге гомуми алымнарга юнэлдерэ, аныц максаты - сэнгать эсэренец эстетик кыйммэтен ачу. Дуртенчедэн, поэтика узенец тикшеренуендэ поэтик стилистик очраклылыклар белэн канэгатьлэнеп калмаска тиеш, сэнгать эсэрлэренец яки аларныц терлэренец теге яки бу тарихи узенчэлеклэре искэ алынырга тиеш” [Курбатов,2002: 141].
Грекчадан “поэтик сэнгать” дип тэрж;емэ ителгэн поэтика тешенчэсенэ А.П.Квятковский “эдэби эсэрлэрнец структур формалары Ьэм элеге формаларныц яна эчтэлек барлыкка килу белэн бэйле тарихи узгэреш законнары турьшдагы фэн” дигэн ацлатма бирэ [Квятковский, 1966: 221].
Тарихка куз салсак, 1929 нчы елда Париждагы лингвистик тугэрэк вэкиллэре функциональ лингвистикага кагылышлы “Тезислар”ын тэкъдим итэлэр. “Тезислар”да функциональ лингвистикадан тыш, чэчмэ эсэрлэр Ьэм поэзия теле турында тэгьлиматлар зур урын ала [Вейдле, 2002: 371-400].
“Тезислар” донья кургэннэн соц 30 ел уткэч, Р.О. Якобсон “Лингвистика сейлэм тел структраларын уз эченэ алган фэн. Моныц белэн бэйле, поэтика лингвистикаиыц бер олешен тэшкил итэ” дип яза. [Якобсон, 1975: 194].

Тузаннан кагиіап йвзен Тораул чатта.
(“Йорт”).
Балтадан аермалы, иске йорт пессимистик позициядэ тасвирланган. Балта мисалында шатлыклы, кутэренке эмоциялэр фигыль эчтэлегендэ белдерелэ, иске йортка кагылышлы юлларда поэтик сурэт кызгану хислэре уята.
«Чын талант иясе шигъри телнс Нам аньщ мемкинлеклэрен бер баскычка кутэрэ», - дип яза Х.Курбатов [Курбатов, 2002: 64].
Беек шагыйрь С.Хэким дэ жднлаидыруны шигырь юлларында килеп
кергэн образ буларак кына кулланып калмый, э бербетен сюжетны
жанландыруга кора.' “Тэрэзэ рамнары” шигыре — шагыйрь калэменец здэби
осталыгын дэлиллэуче эсэр. Шигырьдэ жднландыруньщ бар торен курергэ
мемкин. Абстракт твшенчэлоргэ нигезлэнгэн жднландырулар:
Гыйлъметдии ясый ул Тэрэзэ рамнары,
Керэ дэ утыра Авылныц тацнары.
Уздыра остасын Казанныц, Офенец
Керэ дэ утыра Шул килеш офыгыц.
(“Тэрэзэ рамнары”).
Шигырьдэге гипербола жднландыру белэн урелеп кулланылган. Тац, офык символлары хезмэт нэтюкэсен эмоциональ яктан тагын да кутэрэ.
Шигырь узе бик гади. Эмма тропларга бай булуы аны тирэн эчтэлекле,
киц амплуалы итэ. Алдагы строфада табигать куренеше буран, предмет рам
Ьэм абстракт тешенчэ моц ж;анланышы бергэ бирелгэн:
Томалый кайвакыт Куцелсез бураннар.
Язларны алданук Сизэлэр бу рамнар.
Иртэн моц щ элек