Историко-лингвистический анализ татарских мужских личных имен

• Автор: Хазиева, Гузалия Сайфулловна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 215 с.

Эчтэлек
Кереш
Бсренчс булек. Татар ир-ат исемнэренец этнолингвистик катламнары
§ 1. Антропонимик системаньщ этнолингвистик катламнарга
буленешендэ тарихи-лингвистик алшартлар
§2 Татар ир-ат исемнэренец алтай катламы
§3 Татар ир-ат исемнэренец терки-татар катламы
§4. Татар ир-ат исемнэренец алынма катламы
§5. Татар ир-ат исемнэренец гибрид катламы
Кыскача нэтиж;элэр
Икенче булек. Татар ир-ат исемнэренец бирелу-кушылу мотивлары
§1. Антропонимиядэ исемнэрнец лексик-сематик терлэрен ейрэну
торышы
§2. Дескриптив (тасвирлама) татар ир-ат исемнэре
§3. Дезидератив (телэк) татар ир-ат исемнэре
§4. Меморатив (багышлау) татар ир-ат исемнэре
§5. Ассоциатив мотивлар
Кыскача нэтюцэлэр
вченче булек. Татар ир-ат исемнэренец структур-ясалыш узенчэлеклэре
§1.Татар ир-ат исемнэренец структур узенчэлеклэре
§2. Морфологик ысул белэн ясалган татар ир-ат исемнэре
§3. Синтаксик ысул белэн ясалган татар ир-ат исемнэре
§4. Аббревиатур ир-ат исемнэр
§5. Татар ир-ат исемнэренец ономавариантлары
Кыскача нэтиж;элэр
Дуртенче булек. Татар ир-ат исемнэренец усеш тенденциялэре
§1. XIX гасыр татар ир-ат исемнэренец усеш тенденциялэре
§2. XX гасыр татар ир-ат исемнэренец усеш тенденциялэре
§3. XXI гасыр башы татар ир-ат исемнэренец усеш
тенденциялэре
Кыскача нэтиж;элэр
Йомгак
Чыганаклар
Фэнни-теоретик эдэбият исемлеге
Шартлы кыскартмалар
Кушымта

Кереш
Диссертация татар ир-ат исемнэренэ тарихи-лингвистик анализ ясауга багышланган.
Эшнен актуальлеге
Татар ир-ат исемнэре антропонимик системада халкыбызныц кардэш Ьэм кардэш булмаган халыклар белэн этнокультур бэйлэнешлэрнец, торле экстралингвистик Ьэм лингвистик факторларныц, жэмгыятебездэге объектив процессларныц тээсире нэтюдэсендэ барлыкка килеп, терле тарихи чорларда формалашкан топ номинатив антропонимик берэмлеклэрне тэшкил итэлэр. Шуца курэ аларны махсус аерым ойрэну, беренчедэн, бары тик татар ир-ат исемнэренэ генэ хас хосусый узенчэлеклэрне, стратиграфик катламнарны Ьэм аскатламнарны, бирелу-кушылу мотивларын, ясалыш-тезелеш Ьэм барлыкка килу мэсьэлэлэрен, усеш тенденциялэрен, телдэ, шул исэптэн антропонимикада камиллэшу закончалыкларын, ономастика фэнендэ тоткан урыннарын тулырак ачыкларга ярдэм итэ. Аерым алганда, татар ир-ат исемнэренец “стратиграфик катламнарын ачу Ьэм Ьэрберсен тарихи-лингвистик яссылыкта ж;ентеклэп ойрэну татар тел белеме фэненец ономастика тармагы алдында торган бурычларныц гаять моЬиме Ьэм актуале булып санала” [191, 5]. Шулай ук татар халкыныц Ьэм Идел регионындагы башка торки халыклар тарихын Ьэм этногенезын ачыклауда, Кенчыгыш Европа халыкларныц этник составын, тарихын, культураларын ейрэнудэ дэ узеннэн бер елеш кертэ ала.
Экстралингвистик Ьэм лингвистик факторлар белэн турыдан-туры бэйлэнештэ, татар ир-ат исемнэренец бирелу-кушылу мотивлары тулы функциональ бер система барлыкка китерэлэр. Татар ир-ат исемнэренец бирелу-кушылу мотивларын ойрэну халыкныц кузаллаулары, тормышка карашы, гореф-гадэтлэре, фикерлэу рэвеше турында мэгълуматлар бирэ. Бу килэчэктэ гомуми психологиянец этнопсихология тармагына да житди юнэлеш курсэтудэ дэ бер адым ясый алыр дип уйлыйбыз. А.Ф. Лосев: “Имя -стихия разумного общения живых существ в свете смысла и умной гармонии, откровения таинственных

Діиїдар (ф.) “сеекле; кыю, батыр”, Дилроб (ф.) “искиткеч; кыланчык”; поспозициядэ^йдшг (т.-ф.) “ай йерэге” кебек ир-ат исемнэре теркэлгэн.
Мзрдан/мзрди антропокомпонентлары фарсы телендэ берничэ мэгьнэгэ ия: 1) ирлэр ечен; 2) батыр, кыю, тэвзккэл; 3) намуслы, вежданлы; нэзэкатьле [113, 655]. Мзрди антропокомпоненты мэрдан антропокомпонентыныц диалекталь варианты булып тора. Мзрдан/мэрди антропокомпонентлары постпозициядэ дэ, препозициядэ дэ килэ алалар. Мэсэлэн, Мэрданшан-Шанимзрдэн Ь.б.
Фарсы телендэ дар антропоформанты кушма тезелешле сузлэрнец беренче компоненты булганда, билгелелек артикле белэн бергэ "ей, тору урыны" мэгьнэсендэ килэ. Кушма тезелешле исемнэрнец икенче компоненты булган очракта, нинди дэ булса сыйфатныц предмет яки объект узенчэлеге булуын белдерэ [112, 599]. Антропонимнарда исэ дар антропоформанты кубесенчэ икенче компонентта килеп, предмет яисэ объектный, нинди дэ булса сыйфатка ия булуын курсэтэ. Щинандар "доньяны билэуче", Дилдар "куцелне тоткын итуче" кебек ир-ат исемнэрен мисал итеп китерергэ була.
Ир-ат исемнэре составында актив кулланылучы - шат антропоформанты “кунелле, кэефле, шат” мэгънэлэрен анлата. Шат антропоформантыныц ир-ат исемнэрендэ беренче компонент булып килуе чикле (Шатгали, Шатморат, Шатморза Ь.б). Нигездэ ир-ат исемнэрендэ икенче компонентта кулланыла (Илшат, Иршат, Айшат, Дилшат Ь.б.).
Нар антропоформанты фарсы телендэ анар жимеше, гранат мэгънэсе белэн беррэттэн, бэхетле дигэн кучерелмэ мэгьнэгэ дэ ия [192, 189]. Бу антропоформант ир-ат исемнэрендэ нигездэ постпозициядэ кулланыла (Илнар, Айнар). А.Гафуров нар антропокомпонентыныц миц мэгънэсен бируен дэ искэртеп китэ: “ир балаларда анар жимешен хэтерлэткэн мице булса, нар компонентам исемнэр биргэннэр. Мондый мицне бэхеткэ юрап, исемдэ чагылдырырга тырышканнар” [47,110].
Наз антропоформанты ир-ат исемнэрендэ аз кулланыла. Бу антропоформант ярдэмендэ нигездэ хатын-кыз исемнэре ясала. Фарсы