Волшебные сказки Бадахшана : исследование идейного содержания и образов

• Автор: Ризвоншоева, Гулнисо Нуралишоевна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 185 с.

Мукдддима
Бобои
Персонажной мусбати афсонанои сенромези Бадахшон Шони одил
Шонзода
Вазир
Вазирзода
Занон
Ходаи Хизр
Парй
Симург
Боби2
Персонажной манфии афсонахои серомез
Амастй
Дев
Аждано
Жиндурвак
Кампири айёра
Боби
Персонажной ёридинанда
Асп
Хурусвамург
Мор
Гурба
Гов ва барзагов
Муй
Себ
Дарахт
Хулоса
Адабиёт ва сарчашмано
Манбаъхои фонди дасхатно
Муцаддима
Афсона яке аз жанрхои маъмул ва хеле густаришёфтаи адабиёти шифох,ии мардуми Бадахшонро ташкил медихад. Ин падидаи фолклорй, ки аз кдцимулайём ба рузгор ва хаёти маишию фархангии мардуми сарзамини Бадахшон хамбастагии зич пайдо карда меояд, бисер унсурхои расму оин, урфу одат ва соири анъаноти онхоро фаро мегирад. Имруз агарчи дар натичаи тахаввулоти зиёди ичтимой ва фархангии мардум мавкри афсонахо суст шуда бошад дам, вале гуяндагони зиёди босаликди афсонахоро хануз дучор омадан мумкин аст, ки тавассути сидо намунахои ин жанри фолклорй дар маъракахо гуфта ва шунида мешаванд.
Маъно ва мафхуми афсона хануз дар асрхои миёна мавриди бахс ва шарху тафсир кдрор гирифтааст. Аз руи маълумоти Р.Рахмонй «истилохи афсона дар адабиёти шифохй ва адабиёти таълифй ба шаклхои мухталиф; афсона, кисса, достон, ривоят, хикоят, саргузашт, нак;л ва амсоли ин маънидод шудааст» (93, 8).
Адабиётшиноси торик Худой Шариф рореъ ба маънии истилохи «афсона» дар крмусхои мухталифи мардуми эронитабор чунин ибрози акдца намудааст: «Шархи афсона ба шакли афсон, фасона ва афсона дар «Фарханги Чдхонгирй», «Фарханги Рашидй», «Шамс-ул-лугот», «Фарханги Онандрор» ва дигар кутубу лугот низ омадааст. Аз румла муаллифи «Фарханги Ч,ахонгирй» бунёди афсонаро дар шухрат ёфтани чиз ва афсона шудан мебинад ва бо чанде абёт андешаашро так,вият медихад. Дар «Фарханги Рашидй» афсона «хикояти пешиниён, ки таарруб дошта бошад» хонда мешавад. Шархи «Шамс-ул-лугот» низ ба хамин маънй наздик аст. Дар «Фарханги Онандрор» хама авсофи афсона, чун «саргузашту хикояти гузаштагон, суханони машхуру шухратёфта кдйд шуда, андешаи муаллиф чунин рамъбаст мегардад: «Ва ба маънии чизи беаслу харфи гайривокрй бо лафзи шудан ва ин хама мароз аст» (123,17).

...Подшох, чанд шабу чанд руз туй дода, Гулшодро ба Варка дод» (ФШ1:3430-3437).
Халк дар симои Дурбону, Гулкурбон, духтари яхудй, вазирдухтар ва соири персонажно типи духтарони дасур. далер ва размовари табакаи Нукмронро тасвир намуда, устувории онноро дар рох,и мунаббат ва бузургии онноро дар сидку сад о кат нишон додааст. Онно дар баробари мардон дар размгон шери майдон буда, нангоми разм аз панлавонон ягон камие надоранд ва Натто мардуми як шанрро аз балои азим - Аждано халос намудаанд: «Вазир ба шон гуфт, ки ба гайр аз ин, агар Шонзодалал ва Дурбону якдоя санъати дангй омузанд, дар нама до овоза мешавад, ки фалон шон чунон нокимияте дорад, ки дар он духтарон нам кудрати данг карданро доранд.
...Пеш аз нама Шонзодалал ва Дурбону аспдавониро омухта, баъд манорати шамшерзаниро ёд гирифтанд. Баъди ин навбати гаиноварй расид ва дар охир онноро гуштингирй ёд доданд.
Аз нар гушаю канор панлавонони гуштингир дамъ ом ад а. бо Шонзодалал ва Дурбону кувваозмой кардани мешуданд, вале Дурбону пешдастй карда, Намеша бар нама голиб мебаромад ва касе кудрати бо у баробар шуданро надошт» (102, 33).
Гулкурбон нам дар майдони данг мисли Дурбону намтое надошт ва дар як каринаи афсонаи «Тошбек ва Гулкурбон» ланзаи данги Гулкурбон ин тавр ба тасвир омадааст: «Куффор фавран лашкар дамъ намуда, ба мукобили Тошбек мехезад. Гулкурбон мебинад, ки шумораи лашкари Тошбек кам аст, либоси дангй ба бар намуда, ба майдон медарояд ва лашкари Куффорро мисли барг мечинад ва Тошбек нини данг надониста, кариб Гулкурбонро мекушт. Гулкурбон мегуяд:
Аспи сиён андохтй,
Ёраки худ нашнохтй.
Ё Гул курбонат шавам,
Ё Гул харидори туям. (ФШ11: 8619-8633)