Система символов в бурятском фольклоре

• Автор: Цыбикова, Сэсэгма Жигжитовна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2005
• Место защиты: Улан-Удэ
• Количество страниц: 187 с. : ил.

Гаршаг
Оролто

Булэг 1. Унгын бэлгэ тэмдэгууд

1.1. Сагаан унгэ

1.2. Хара унгэ

1.3. Улаан унгэ

1.4. Ногоон унгэ

1.5. Шара унгэ

1.6. Хухэ унгэ

1.7. Хурин, боро, соохор, эреэн, ягаан унгэнууд

Нэгэдэхи булэгэй тугэсхэл

Булэг 2. Тоогой бэлгэ тэмдэгууд
2.1. Тоо
2.2. Тоо
2.3. Тоо
2.4. Тоо
2.5. Тоо
2.6. Тоо 6
2.7. Тоо
2.8. Тоо
2.9. Тоо
2.10. Тоо
2.11. Арбанйаа дээшэ тоонууд
Хоёрдохи булэгэй тугэсхэл
Булэг 3. Оршон тойрон, орон дэлхэйн бэлгэ тэмдэгууд
3.1. Оршон тойрон
3.2. Гэр, байра, байдал - оршон тойроной тэмдэг
3.3. Ульгэр туухэ соохи Ярууна нютагай оршон тойроной бэлгэ тэмдэгууд
3.3.1. Туухын ульгэр домогууд
3.3.2. Оршон тойрондо баййан зуйлнуудтэй холбоотой ульгэр домогууд
3.3.3. У г гарбалай ульгэр домогууд
Гурбадахи булэгэй тобшолол
Булэг 4. Сагай бэлгэ тэмдэгууд
4.1. Домогой саг
4.2. Юрын саг
Дурбэдэхи булэгэй тугэсхэл
Тугэсхэл
ШэнжэлэгдэЬэн аман ба уран зохёол
ХэрэглэгдэЬэн научна литература
Уулзажа хеерэлдэйэн хунууд
Хабсаралта. Яруунын туг

Глава 1. Символы цвета
1.1. Белый цвет
1.2. Черный цвет
1.3. Красный цвет
1.4. Зеленый цвет
1.5. Желтый цвет
1.6. Синий цвет
1.7. Коричневый, серый, пестрый, розовый цвета
Выводы по первой главе
Глава 2. Символы числа
2.1. Число 1
2.2. Число 2
2.3. Число 3
2.4. Число 4
2.5. Число 5 V
2.6. Число 6
2.7. Число 7
2.8. Число 8
2.9. Число 9
2.10. Число 10
2.11. Числа свыше 10
Выводы по второй главе
Глава 3. Символы пространства
3.1. Большое пространство
3.2. Семейное пространство. Дом, здания, помещения - 127 пространственная символика
3.3. Родовое пространство. Легенды и предания Еравны
3.3.1. Исторические легенды и предания
3.3.2. Топонимические легенды и предания
3.3.3. Генеалогические легенды и предания
Выводы по третьей главе
Глава 4. Символы времени
# 4.1. Мифическое время 155 J
4.2. Реальное время 160Выводы по четвертой главе
Заключение
Источники
Использованная литература
Информаторы
Приложение. Флаг Еравны
Оролто
Мунее уедэ буряад хундэ би буряад яйатанби гэЬэн мэдэрэл угы Ьаа, саашаа ундэЬэ яЬатан хугжэжэ шадахагуй. Буурал эхынгээ хэлэ, соёл культура, аман зохёол буряадбди гэжэ Ьанаа Ьаа, хун зон заатагуй мэдэхэ ёЬотой. Мунее уеьга буряад арадай хугжэлтэ аман зохёол шудалангуй ойлгохонь бэрхэтэй. «Бурятский фольклор - одна из самых объёмных энциклопедий народных обычаев, ритуалов, культов, традиций, навечно запечатлённых для истории и будущих поколений» (Уланов, 2001, 132). «Туухын унэн зубые Ьэргээжэ байЬан уе-шатала тэрээхэн гээжэрхиЬэн эрдэни зэндэмэни мэтэ шухаг зуйлнуудээ туухын шорой тооЬон дороЬоо малтан гаргажа, байра Ьууридань табижа, тубхинуулхэ эгээл мунее шухала асуудалнуудай нэгэн мун» гэжэ Д. Доржогутабай буряад зоной гол проблема зураглана- Хэлэ бэшэг, туухэ шэнжэлхэ хэрэгтэ ундэЬэ Ьуурин боложо аман зохёол угэнэ. Алишье арадай аман зохёол хэмжэшэгуй ехэ. Тиимэ Ьэн тула бидэ онсо аман зохёолЬоо бэлгэ тэмдэгуудые шэлэн абажа, удхыень шэнжэлээбди. «Путь к познанию мира лежит через постижение символов, их сокровенного смысла. Символизм - средство интеллектуального освоения действительности» (Гуревич, 1984, 35). Гегель философиин талайаа бэлгэ тэмдэгууд юумэнэй удха тайлбарилЬан, гоё Ьайханиие зураглаЬан, олон удхатай зуйл гэнэ. Бэлгэ тэмдэгууд «мост, ведущий ко всем величайшим достижениям человеческого духа» (Элиаде, 1999, 134). Бэлгэ тэмдэгуудэй хусеер ажабайдалай алишье тала шэнжэлхэдэ болоно. Математика, лингвистика, физика, соёл болбосорол, медицина, шажан мургэл г.м. эрдэм шэнжэлэлгын алишье тала абаад узэхэдэ, бэлгэ тэмдэгууд ондо ондоогоор хэрэглэгдэдэг. Харин бухы эрдэмэй талайаа абаад харахада, бэлгэ тэмдэгууд хаанашье удха элирхэйлЬэн ойлгосо гэЬэн удхатай болоно. «Знак становится символом в том случае, когда этот знак нагружается высокой энергией умственной среды. Знак, имеющий смысл - символ» (Сагалаев, 1990, 35). “Символика есть обобщение, создающее
Муу шэнжэтэй зарима зуйлнууд ногоон унгеер тэмдэглэгдэдэг. «Баян Доржын хубуун Баатар Шоно Галдан» гэйэн ульгэр соо Абарга Могойн бии бололго ногоон шара унгеер зураглагдана:
«Баруун хойнос
Боро хара тэнгэри дуугардаг.
Зусэр, зусэр бороо ородог
Дэлхэйн унгэ нэгэ шара
Нэгэ ногоон болодог
Тиигэжэ ерэдэг» (Намжилова, 1997, 31).
Ногоон унгэ мэдэгдээгуй, аюултай юумэ харуулЬан унгэ болоно. Абарга Мэлхэйн хэлэн тухай «ногоо эреэхэн юумэн шоршогоносо бусалжа байна» гэжэ хэлэгдэнэ. (Улигеры хори-бурят, 1988, 39).
1.5. Шара унгэ
Буддын шажанда лама санаартан шара хубсаЬатай. Христиан шажанда шара унгэ наранай ба бурханай тэмдэг. Хутагта гэгээн Иосиф ба Пётр алталмал шара унгэтэй хубсаЬа нэмэрЬээр зурагдадаг. Харин урбагша Иосифай хубсайан шаб шара бэшэ, ногообтор шара унгэтэй. Ногообтор шара унгэ урбалта, атаа жутее тэмдэглэдэг.
Шарын шажан ба харын шажан гэжэ илгардаг. Хара - бее мургэлэй, зуун зугэй душэн дурбэн тэнгэриин унгэ зуйэ болоно. Урда сагта улад зоной будуулиг барга байха уедэ буряад-монгол угсаатан бурхан шажан лама хубараг гэжэ мэдэхэгуй, харын шажанда шутэдэг баййан юм. Шарын шажан тухай Аюша Очирой «Буряадай туухэ бэшэгууд» соо иигэжэ бэшэнэ: «Буддын шажаниие шутэгшэ буряадууд бэе, хэлэн, сэдьхэл гурбанай арбан хара нугэлтэ уйлые сээрлэдэг байна. Ами абарха, угэльгэ угэхэ, унэниие угуулхэ, туЬалха сэдьхэл туруулхэ гэхэ мэтын арбан сагаан буянта уйлэ хэхые оролдожо ябаха Ьургаалтай байна» (Буряадай туухэ бэшэгууд, 1998, 15). «Буряад-монгол угсаатанай бурхан шажан гэжэ мэдэхэгуй уедэ Абадай Сагаан хаан гэжэ баййан юм. Нэгэтэ Абадай Сагаан хаанай хулдэнь убшэнтэй юумэн гаража, ехээр