Тамсил в персидско-таджикской классической литературе IX-X вв.

• Автор: Сохибназарбекова, Райхон Мамадаминбековна
• Шифр специальности: 10.01.06
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 160 с.

МУНДАРИДА
МУКДДДИМА
БОБИ ЯКУМ.
Таьрихи ташаккул ва тащввули жанри масал дар адабиети асрхри ІХ-Х
а) Таьрихи пайдоиш ва такомули жанри масал. Хусусият^ои 13
жанрии он
б) Мавдеи масал дар адабиети тодик то аср^ои ІХ-Х
в) Мадом ва корбурди жанри масал дар адабиети асрдои IX— 42
БОБИ ДУЮМ Саньати тамсил дар адабиети форсу то чрки аср^ои ІХ-Х
а) Тамсил (ирсоли масал)
б) Саньати тамсил дар адабиети асрдои ІХ-Х
в) Сохтори таркибии тамсил
ХУЛОСА
ФЕ^РИСТИ ТАМСИЛОТИ ИСТИФОДАШУДА
КИТОБНОМА
МУКДЦДИМА
Тамсил кудантарин навъи адабй буда, дар адабиёти халддои олам собидаи дерин дорад ва ба маънии миол ва ё намуна овардан далолат мекунад, ин мисол ва намунадо баъзан дар мати ба маънои аслй ба кор нарафта, балки ба маънии мадозй ба кор мераванд. Аз дамин боис тамсилро ба ду навъ дудо кардан мумкин аст:
а) мисол овардан бо маънои мадозй, ки бо унвони масалдои рамзй машдуранд;
б) бо маънои гайримадозй омадани тамсил; Ин навъи тамсилдо дар назм бештар бо унвони ирсол-ул-масал маъруфанд ва яке аз санъатдои бадей ба шумор мераванд.
Вале тамсил яке аз жанрдои адабиро низ ифода мекунад, ки бо унвони масал маъмул аст ва аз навъдои даблан зикргардидаи тамсил бо дадм, хусусияти эпикй - дикоягии худ фард мекунад, Он дар асрдои VIII-VI то милод дар адабиёти Юнони дадим ба вучуд омада, аввалин бор дар асри V пені аз милод дар адабиёти хаттй мавриди истифода дарор гирифтааст.
Дар адабиёти годик дам ин жанри адабй решадои амиди таърихй дорад. Масалдои машдури давраи скифдо дар бораи дустиву идтимоъ, масалдо ба забони сукдй, масал-мунозираи “Дарахти Ассурик” ба забони падлавй, инъикоси сюжети м
асалдои маъмули давраи сугцй дар девораи харобадои Пандакент, асардои гиронбадои тамсилии “Калила ва Димна”, “Марзбоннома” аз таваддуди хоси адли адаб ба ин жанри адабй шадодат медиданд.
Таърихи тадаввули ин жанр дар адабиёти хаттй ва шифодии мардуми олам аз тарафи мудаддидони зиёде мавриди OMÿ3Hin дарор гирифтааст. Таддиди масъалаи пайдоиш ва такомули масал дар осори адабии асрдои ІХ-Х ба баъзе данбадои такомули адабиёти форсу тодик равшанй меандозад. Омузиши навъдои тамсил хусусиятдои муштарак ва тафовути ондо аз дамдигар, алодамандиаш бо жанрдои дигар барон
муайян намудани малому вижагидои масал дар сарогози ташаккули адабиёти форсу тодик ва такомули он дар даврадои баъдинаи адабиёт мусоидат менамояд.
Дар бораи замону макон, омиядои пайдоиш ва назариядои мухталифи генеративй, чугрофй ва идтимой, инчунин мадоми масал дар адабиёти Шарду Fap6 дар ’’Куллиёти фолклори тодик” маълумоти муфассал омадааст. (41)
Мудаддиди эронй Тадипури Номдориён низ бахше аз китоби “Рамз ва достондои рамзй”-ашро ба масъалаи мазкур бахшида, то андозае мадоми тамсилу масалро дар адабиёти тасаввуфй ва дигар таълимоти фалсафй муайян намудааст. Ба андешаи ÿ яке аз сабабдои пайдоиши тамсил, хусусан, тамсилдои рамзии сиёсй таре аст: ”Дар тамсилдои сиёсй ангезадои катмони маънй ва гироише ба тамсили рамзй таре аз докими ситамгар ва дудрати сиёсии доким бар домеа аст(85,119). Т. Номдориён сабаби пайдоиши масалдои тайрисиёсро дар китобдои мудаддаси К,уръон, Индил ва Таврот чунин тавзед медидад:”... годе низ андеша ё паёми мактум сиёсй нест, балки дадидате ё андешае гайрисиёсй, масалан ирфонст, ки аз тариди тафаккур ва тадрибаи шахей досил шудааст” (85,119).
Мудаддид омили дигари пайдоиши масалро чунин даламдод намудааст, ки он”... ношй аз адида ба таъсири амидтар ва низ лаззати адабй, досил аз баёни мустадими маънй ва паём аст. Фардият ва кушиши зедни хонанда барои кашфи маънии мактум дар як асар дам боиси лаззати бештар ва дам сабаби таъсир ва нуфузи пойдортару амидтари маънй ва паёми асар дар зедни хонанда мешавад”(85,118) Тибди маълумоти у “дамосадои домерй ва асотирдои юнониро низ аз дамон дарни шашуми дабл аз милод чун тамсилдои рамзй пиндошта ва таъриф кардаанд. Дар саросари рузгори бостону К,уруни Вустой ва Ренессанс бар ин адида таъкид ва дарор мешавад, ки шоирони дадим даким ва файласуфоне буданд, ки барои дифзи роздои мудаддас аз афроди нодон ва кофар
шуд, дар вав;т биравад ва ÿpo бибинад... . Гандапир гуфт, ки то ман мутояиа бикунам, ки дар хона хозир аст ё на, тавак;к;уф кун. Пас ба наздики дав он рафт ва гуфт: мууайё бош, вусули мак;суду вуруди матлубро. Он гох, наздики зани баззоз рафт ва гуфт: хез то ба толеи саъду фоли фархунда ба наздики х,аким равем. Пас бар меъоде, ки ни^ода буд, ба хонаи давон омаданд ва замоне гаму шодй гуфтанд ва бисоти мунодибат аз миён бардоштанд. Ва чун соате баромад, гандапир бо барона аз хона берун омад ва х,ар дуро бо салвату хилват берун бигузошт” (19, 32).
Порча^ои мазкур аз тарафи Ч,. Азизкулов мавриди мук;оиса дарор гирифтаанд.
Хамчунин чанд абёти дигар аз тарафи У. Каримов мавриди мук;оиса к;арор гирифтаанд ва байти
Баски бар гуфта пушаймон будаам,
Баски бар ногуфта шодон будаам.
(38, 136)
ба як лахдаи аввали “Синдбоднома“ рост меояд. Байти Аспяле омад он гах, нарм-нарм,
То барад мар аспро гарм-гарм.
(38, 137)
ба достони “Дузду шер ва хдмдуна“ марбут буда, байти дигар:
Шох, дигар pÿ3 6of орост хуб,
Тууфахр бинх,оду баргустурд буб.
(38, 137)
ба мазмуни достони ’’Забон кушодани шо^зода pÿ3H х,афтум“ мувофик;ат мекунад. Ва байти дигар:
Гурбузони шах,р бар ман тохтанд,
Ман надонистам чй тунбал сохтанд.
(38, 138)
бо мазмуни т;иссаи “Пири нобино ва бозаргону тарророн“-и Зах,ирй мувофик; меояд.