Поэтика детской прозы Пулода Толиса

• Автор: Исматулоев, Мирзо Раджабалиевич
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2008
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 165 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЧУМБУРИ И ТОЧИКИСГОН ДОНИШГОХИ ДАВ.1АТИИ ОМУЗГОРИИ ТОЧИКИСГОН ба коми С

Ба хук ми дастнавис

ИСМАТУЛОЕВ МИРЗО РАЦАБАЛИЕВИЧ

ПОЭТИКАМ НАСРИ БАЧАГОНАИ ПУЛОД ТОЛИС

10.01.03 - Адабиёти халкхои мамолики хоричй

(адабиети точик)

РИСОЛА БАРОН ДАРЁФТИДАРАЧАИИЛМИИ НОМЗАДИ ИЛМХОИ ФИЛОЛОГИЯ

РОХБАРИ ИЛМИ: доктори илмхои филология, профессор А. КУЧ АРОВ

Душанбе
МУНДАРИДА
Сах.
МУКАДДИМА
Боби І. Мавцеи х;икоя дар осори Пулод Толис
1. Пулод Толис ва мероси адабші у
2. Хдкоя ва данбаи восени он
3. Хдкояхои бачагона ва хусусиятхои жанрии он
Боби II. Крссаи «Тобистон»-и П.Толис ва сохтори
хунарии он
1. Замина ва ташаккули махорати киссаофарии
навнсанда
2. КДссаи «Тобистон» ва истіщлоли тасвири нависанда
а). Сохтор ва образхон кисса
б). Сабки баёни кисса
Боби III. Махсусияти забон ва шакли баён
1. Оид ба забони насри бачагонаи Пулод Толис
а). Хусусиятхои лекснкїі
б). Калимахои уиумиистеыиолй ва гайриточики
в). Иборахои фразеології ва мацолу зарбулмасалхо
2. Оид ба услуби нигориш
а). Услуби хоси нависанда дар истифодаи калимаю
иборахо
б). Мавкеи санъатхои бадей
Хулоса
Китобнома

Мукаддима
Актуалн будани мавзуъ. Инкишофи хаматарафаи шахсият, такомули маънавию фазилатхои ахлодй, тагйироти дисмонию ахлодй ва эстетикии инсон аз синни хурдсолй огоз меёбад. Дар ташаккули шахсияти давонон роли фархангу адабиёти бадей, махсусан адабиёти бачагона хеле калон аст. «Сиёсати давлатии давонон ва наврасон яке аз рукнхои аввалиндарадаи сиёсати Хукумат ва Президента Думхурии Тодикистон ба шумор меравад ва масъулият барои такдири ояндаи миллат, амнияту оромии давлат, эхёи дурахшонтарин арзишхои тамадцун ва фарханги бузурги ниёгони мо, бунёди давлати мутараддй, хукукбунёд ва демократй ба души давонон аст» (68, 1).
Тарбияи наели наврас - созандагони дамъияти демократй вазифаи олии адабиёти бачагона мебошад. Бинобар ин, адабиёти бачагонаи тодик чун кисми таркибии адабиёти гании мо ба куллй гуманиста буда, вазифаи мураккабу масъулеро ба ухда гирифтааст. Дар айни хол адабиёти бачагонаи тодик як сохаи мустадили эдодиёти бадей мебошад, ки таърихи пайдоиш ва инкишофи худро дороет. «Таърихи адабиёти бачагонаи тодик, - менависад Р.Амонов, - таърихи як идда шоирон, нависандагон, драматургхо ва мунаддидон барои ба вудуд овардан ва хаматарафа тараддй додани эдодиёти бадей, таърихи дустудуйхои муттасили эдодй, таърихи тадрибаомузй ва комёбихои хамаи наслхои нависандагони тодик дар ин соха аст» (12, 7).
Дар хакдхат, бисёр асархои бадей, илмй, илмии оммавй, илмии фантастикй ва модародуёна мавдуданд, ки барои бачагон навишта шудаанд ва бо забони равону сода, мундаридаи долибу дилкаш ва маънихои рангини худ ба завку салида, хислату характер ва синну соли наели давон мувофидати комил доранд. Аз думла, дар адабиёти классикии тодик таълифоти зиёде вудуд доранд, ки ба таълиму тарбия ва инкишофи шахсияти бачагон нигаронида шудаанд. Ба давли Ю. Акбаров «Панднома»-и Фаридуддини Аттор, «Калила ва Димна»-и

Давраи дуюми эдодиёти Толис, ки аз солдои 1953 - 1954 cap шуда буд, аз камолоти эдодии як нафар нависандаи вокеанигори тодик шаходат медод. Он чй Толис меофарид, дар адабиёт сухани нав буд. Дар офаридани образхо услубх,ои гуногуни тасвири ботинй ва зохирй, тарзи ифодаи рухи психологй дар мавкеи аввал гузошта мешуд. Яъне, тасвир дар хикоя ташаккул ёфта, нисбати накд сахех ва равшан ба назар мерасад. Ин холатро дар хикояи «Муаллим» баръало эхсос менамоем. Д. Бакозода дар нигоштахои худ меорад: «Соли 1953 Толис хикояи «Муаллим»-ро таълиф кард. Бо боварии комил гуфтан мумкин аст, ки хусусиятхои хос, дастурхои махсуси бадеию эдодии психологии нависанда махз аз хамин хикоя ибтидо гирифта, инкишоф ёфтааст. Бори аввал Толис дар тасвири симои маънавии кдхрамон аз накди зохирии вокеа, рафтору амалиёти персонаж даст кашид. Хдр як харакат, дузъиёти портрет ва хаёт, муколама барои ботинан ошкор сохтани мохияти характер, кисмати инсон ва мавкеи дамъиятии он равона шудааст. Бе муболига гуфтан мумкин аст, ки аз хамин хикоя дар эдодиёти Толис тадридан тасвири психологии амид кувват гирифт» (18, 181).
Хдкояи «Муаллим» дар эдодиёти Толис такони диддие буд. Ин хикоя аз дихати тасвири холатхои рухй ва симои персонажхо, баёни мухит ва замону макону вокеа аз хикояхои пешинаи нависанда ба куллй фарк мекунад. Нависанда чизхои даруни хонаи муаллим Сангиновро аз нигохи Дура, ки ба дидорбинии муаллимаш омада буд, чунин ба калам медихад: «Дура зик монда, ба тамошои хона даромад. Дар чизу чораи хона ягон дигаргуние дида намешуд. Хдмон шкаф ва этажеркаи китоб, хамон буфет, хамон колинчаи деворй ва дар зери он хамон каравоти оханин... Хдтто дои стол хам дигар нашуда буд. Факат хаминаш буд, ки дар катори расми Сангинов ва талабагонаш акнун расми калони зани Сангиновро хам овехта буданд» (88, 216).
Дар диди Дура хонаи кории муаллим Сангинов, ки солхои талабагиаш дар ин до бо устодаш даре меомухт, хед тагйироте наменамуд, ба дуз расми- калони зани Сангинов, ки се мох пештар аз