Газель в маснави : X - XV вв.

• Автор: Худоёров, Раджабали Сараевич
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 165 с.

АКАДЕМИЯИ ИЛМХОИ ДУЛІХУри и тодикистон ИНСТИТУТЫ ШАРЬДИИНОСЙ ВА МЕРОСИ ХАТТЙ
Ба хукми дастнавис УДК: 891.55.09 +891.550.09]
ХУДОЁРОВ РАДАВАЛИ САРАЕВИЧ
ГАЗАЛ ДАР МАСНАВЙ (асрхои X - XV)
Ихтисос: 10.01.03 - Адабиёти халкхои кишвархои хориди
(адабиёти тоник)
Диссертатсия барон дарёфти дарадаи илмии номзади илмхои филологи
Рохбари илмй: доктори илмхои филологи,
профессор, узви вобастаи АИ ДТ Назриев Дурабек
ДУШАНБЕ-2010
МУНДАРИЧД
Мукдддима
Боби І. Макоми газал дар достонхои хдмосй, ишк,й ва таърихй
1. Сайри таърихии газал
2. Истифодаи газал дар маснавихои размй, хамосй, базмй ва
амсоли онхо
Боби II. Истилохи газал дар маснавихо (мавзуъ, адади абёт ва
мушаххасоти онхо)
1.Газали истилохй дар маснавихо
2. Истифодаи газали истилохй дар маснавихои ишкй ва таърихй
Боби III. Дихатхои бадей ва эстетикии газал дар маснавй
(Санъатхои шеърй бо мукоисаи он ба газали истилохй).
Забон ва услуби баён
Хулоса
Фехристи адабиёт ва манобеи истифодашуда

МУЦАДДИМА
Сабаби интихоби м а в з у ъ. Адабиёти классикйи тодику форс дузъи адабиёти умумибашарй ба х,исоб рафта, бо мероси гаронбахри хеш дар гани гардонидани хазинаи маданияти дахонй сахми бузурге гузоштааст. Ба вижа, назми оламгири у дар ташаккул ва хештаншиносии оламиён нахши зиёде дорад.
Осори ба мерос гузоштаи намояндагони ин адабиёт, ки дар жанрхои гуногуни шеърй тадассум ёфтаанд, мавриди омузиш ва тадхиху таххихи пажухишгарони соха харор гирифтааст.
Мояи ифтихор аст, ки дар адабиётшиносии тодик дар омузиши баъзе масъалахои назму наср, ки аз мадци назари мухаххихон дур буданд, корхои назаррасе андом пазируфтанд. Махсусан, масъалахои таъсири мутахобили шаклу мазмун ва алохаи онхо, инчунин тахкиди рукнхои асосии шеър - вази, кофия, воситахои тасвири бадей, фасохату балогати шеър мавриди мухокима харор гирифт.
Дар баробари омухтани таърихи инкишофи афкори бадей ва мазмуну мундаридаи ин адабиёт зарур аст, ки таърихи пайдоиш ва такомули жанрхои адабии он низ мавриди пажухиш харор гирад.
Солхои охир дойр ба жанрхои шеърии тазал, хитъа, рубой, хасида, сохинома, дубайтй, маснавй, байт, фард, мусаммат ва хусусиятхои онхо як хатор тадхихоте сурат гирифт, ки ба хамин махсад равона шудааст (6; 50; 56; 75; 76; 80; 92)
Барой бехтар донистани таърихи инкишоф ва мохияти навъхои шеърии адабиёти имруза омузиши пурраи адабиёти гузашта низ нихоят зарур аст.
Базал яке аз маъмултарин навъхои шеърии адабиёти классикии тодику форс буда, бузургтарин шоирони гузашта, ба монанди Рудакй, Дахихй, Робеа, Саной, Аттор, Далолиддини Балхй, Саъдй, Хрфиз, Камол, Домй ва дигарон дар ин жанр хувваозмой намудаанд.
Дойр ба газал назариётдиёни гузашта маълумоти боарзише додаанд, ки он андешахо дар муайян кардани сайри таърихи ва ташаккулу тахаввули ин жанри шеърй хеле хам нахши бузург бозидааст. Бо вудуди ин дар таърифи ба газал додай онхо гохо фикрхои пурихтилофро низ
1 Раками аввали кавсайн номп китоб, дуюм, кн баъдн вергул мсояд, сахифан кнтобро ифода мекунад.

Зайнулобидцини Муътаман дар китоби «Тадаввули шеъри форси» дойр ба хусусиятдои газал чунин нигоштааст: «Он чи дар маънй боиси итлоди номи газал бар навъе аз адсоми шеър мешавад, дар дара чаи аввал мавзуи шеър аст, на долаби зодирии он, чи агар дитъаи шеърй аз лидози фаннй ба сурати газал ва аз лидози маънй дар мавзуи дигаре гайр аз ишд гуфта шавад, дар дадидат газал нест ва боз агар дитъаи назме ба шарди тамоилоти ошидона ихтисос ёбад ва ба сурате гайр аз сурати маъмули газал бошад, дар водеъ газал аст» (65, 52-87). Муътаман ин фикри худро боз дар боби «Тадаввули газал» тадвият дода, таъдид менамояд: «Дар авоили адд газалиёт голибан ба ашъоре мегуфтанд, ди чанбаи ишдию замкй дошта ва дамрод бо мусидй хонда шавад, аз он ки ба сурати рубой, ё дитъа, ё маснавй ва ё тагаззул бошад» (65, 202).
Ба истиснои шадли шеъриаш аз мазмуни он фадмидан душвор нест, ки ин суруд шеъри тавсифию ситоишй буда, пурра ба хусусиятдои мазмунии дасоид монандй дорад ва он дасида аст.
Шеъри дигареро дар «Хони чадорум»-и «Хдфт хони Рустам» мехонем, ки аз панд байт иборат буда, дар матлаи он исми Рустам зикр шудааст:
Ки овозаи бадиишон. Рустам аст,
Ки аз рузи шодй-ш баура ком аст.
Хама цои цанг аст майдони уй,
Биёбону куу аст бустони уй.
Хама цанг бо деву нараждауо,
Зи деву биёбон наёбад рауо.
Маю цому буё гулу маргзор,
Накардаст бахшиш маро рузгор.
Хамеша ба цанги науанг андарам,
Дигар бо палангон ба цанг андарам (98, 65-66).
Шоир шеъри мазкурро бо номи суруд ёд карда, бо танбур суруда шудани онро низ таъдид кардааст. Мо чунин шеърро дар «Достони дафт хон» низ мебинем, ки он дам дар хони чадорум омада, онро Исфандиёр сурудааст. Ин шеър аз чор байт иборат буда, бо шумораи абёташ аз шеъри Рустам як байт кам аст:
Хаме гуфт бо худ ял Исфандиёр,