Арабоязычная проза персидско-таджикской литературы VIII-IX вв.

• Автор: Зохидов Низомидин
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 387 с.

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН Худжандский государственный университет имени академика
Б.Гафурова

АРАБОЯЗЫЧНАЯ ПРОЗА ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ УШ-1Х вв.

Специальность 10.01.03 - Литература народов стран зарубежья

(персидско-таджикская литература)

Диссертация на соискание ученой степени доктора филологических наук

ХУДЖАНД
МУНДАРИДА
МУКДДДИМА

БОБИI. 0F03H НУФУЗИ УНСУРИ ЭРОНЙ ДАР НАСРИ АРАБИЗАБОН. НАСРИ ТАРАССУЛ

1.1. Омил^ои пойдорй ва давоми суннат^ои насри тоисломии форсу тодик дар дарщои нахусти исломй
1.2. Нуфузи услуби форсй ва балогати эронй дар насри арабизабон
1.3. Абулалои Солими Котиб
I. 4. Абдулхдмиди Котиб
БОБИ И. НАХ.ЗАТИ ТАРДУМАИ НАСРИ ПАХДАВЙ БА АРАБЙ ДАР КАРНХ.ОИ VIII-IX
II. 1. Омилх,ои густариши на^зати тардума
11.2. Мутардимони осори па^лавй
11.3. Тардумаи осори таърихй
11.4. Тардумаи осори ахлодй
11.5. Тардумаи осори бадей
11.5.1. Осори бадеии ахлодй
11.5.2. Достойной хдмосии эронй
11.5.3. Достонх,ои ишдии пахдавй
11.5.4. Афсона^ои тоисломии эронй
БОБИ III. НАСРИ ТАЪЛИФИИ АРАБИЗАБОН ДАР КАРНХ.ОИ VIII-IX
III. 1. Нависандагони арабизабони сада^ои VIII-IX
III.2. Анвои насри таълифй
111.2.1. Густариши насри ахлодй
111.2.2. Рисолао дар ойини кишвардорй
111.2.3. К,иссапардозй аз забони донварон
111.2.4. Риводи жанри мунозира
111.2.5. Бозсозии осори тоисломии эронй
111.2.6. Дилвах,ои афкори шуубия
ХУЛОСА
КИТОБНОМА

МУКДДДИМА
А^амият ва зарурати тадкркр мавзуъ. Дар таърихи адабиёти форсу гоцик даврае мавцуд аст, ки аз тамоми мархрлахри дигари рушди ин адабиёт бо бархе аз хусусиёти худ тафовут дорад. Сухан дар бораи даврае меравад, ки пас аз истилои араб ofo3 ёфта, то пайдоиши адабиёти форсии дарй дар замони Сомониён идома ёфтааст. Боризтарин хусусияти ин давра он аст, ки бар хилофи марх;алахри к;аблй ва баъдй афкори адабиву бадеии халк;хри эронй дар ин давра на дар забонхри бумй, балки дар забони бегонаи арабй ба зухур омадааст. Ин хрлат тадкрк, ва таъйини риштахри пайванди адабиёти радими тоисломиро бо адабиёти навини форси душвор гардонидааст. Дар натица тасаввуре хрсил шудааст, ки гуё тараррии адабиёти халрхри эронй пас аз истилои араб ратъ гардидааст, гуё мардуми Эронзамин дар дарозои зиёда аз дусад сол аз эцоди адабиву бадей мах,рум буданд. Аз ин рост, ки дар осори бархе аз мусташрирон давраи мазкур, ки аз авосити рарни рафтум то миёнахри рарни нуруми мелодй ба дарозо кашидааст, чун «лаври сафед» ва «рарнрои сукут» дар таърихи адабиёти халррои эронй арзёбй гардида, ташаккул ва равнари адабиёти оламгири ахди Сомониён бештар ба таъсир ва нуфузи суннатрои адабиёти араб марбут дониста шудааст.
Таърихи тамаддуни башарй гувох, аст, ки ягон падидаи бузурги фарх,ангй дар цои холй ва бидуни фарох,ам омадани заминахри мусоиди сиёсиву ицтимой ва маънавй ба вуцуд наомадааст. Гузашта аз ин, тамоми падидахри бузурги адабу фархднг, пеш аз х;ама, дар заминаи анъанаву суннатх;ои гузаштаи худй зух,ур мекунанд ва такомул меёбанд. Бад-ин маънй нашъунамо ва равнакр х,ар адабиёт дар ин ё он давра натица ва ма^сули цараёни даблии он адабиёт аст. Албатта, ангезахри «бегона» низ дар рушди адабиёт муассир буда метавонанд, вале нацши онх,о дар ин мавргщ мух,ол аст, ки аслй ва хрлкунанда бошанд.
Пас аз истилои араб цавмхри эронй исломро пазируфтанд ва аз пайи он забони аъробро ба хдйси забони расмй цабул карданд. Бар асари ин, забони арабй дар дарозои цариб дусад сол ба воситаи ягонаи ифодаи
доидадои хосе, ки дар огозу андоми нома риоят мешуд, ба назар намерасанд ва датто аз халифаи давр ба таври сода ба иборати «амир-ул-муъминин» ёд мешаваду бас. Вале ба дарозй гаравидани номадои дабирони мазкур родро барон вуруди аносири нав, ки голибан дар номанигории тоисломии эронй собида доштанд, дамвор кард. Х,амин род буд, ки бо паймудани он шогирди Абулалои Солим - Абдуллам иди Котиб тадаввул ва тададдуди номанигории арабро ба гояти камол расонид.
1.4. Абдулдамиди Котиб
Пас аз Абулалои Солим шогирд ва домоди вай - Абдулдамиди Котиб ба дайси пешвои фанни тарассул дар даламрави насри арабизабон буруз кард. Хизмати у дар идомаи анъанаву суннатдои насри тоисломии эронй дар мудити нави забонй ва дар партави дадоншиносии дадиди вадцонй хеле бузург аст. Аз дониби дигар, ин дабири забардаст бо осори худ, ки аз сарчашмадои маънавии ниёгонаш сероб буд, дар насри арабизабон мардалаи тозае боз кард ва шудраташ то дое расид, ки уро мубтакири фунуни китобат ва нависандагй шинохтанд ва дар даддаш гуфтанд: «Футидат ил- китобату би Абдилдамиди...» (явне китобат бо Абдулдамид 0F03 шуд.) [23, 228].
Пені аз он ки ба таддиди осори бозмондаи Абдулдамиди Котиб пардозем, зарур аст, ки ба зиндагй ва рузгори вай назаре андохта шавад, зеро шарди доли Абдулдамид барин нависандае, ки дар мудити арабй зиста ва бо посдорй аз суннатдои адабиёти ниёгонаш насри фаннии арабизабонро ба вудуд овардааст, то андозае ба таддиди сарнавишти фардангу адаби эронй дар даврони интидол аз Эронй тоисломй ба асри исломй мусоидат мекунад.
Зиндагй ва рузгори Абдулдамиди Котиб. Бино ба шадодати сарчашмадо, номи пурраи ин нависандаи тавоно Абуголиб Абдулдамид ибни Ядё ибни Саъд аст [23, III, 228; 54, 106]. Соли таваллуди Абдулдамид дар баъзе аз таддидот ба тадриб соли 60/680 таъйин шудааст [274, І, 723],