Художественный мир поэзии Кадыйра Сибгатуллина

• Автор: Сафин, Факил Миннемхамитович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 193 с.

Татар деулет гуманитар—педагогика университеты
Кульязма хокукында
Сафин Факил Миннемхамит улы Кадыйр Сибгатуллинньщ ижат деньясы
10.01.02 - Русия Федерациясе халыклары эдабияты (татар эдабияты)
Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми даражэ алу ечен диссертация
Фанни житэкче: филология фэннэре докторы профессор Ф.Г.Галимуллин
Казан
ЭЧТЭЛЕК
Кереш
1 булек. Кадыйр Сибгатуллинныд тормыш буразналары
Ьэм ижат тамгалары
2 булек. Кадыйр Сибгатуллин лирикасы
2.1. Фалсэфэгэ теренган шигьрият. «Магънэ кицейгэндэ»
2.2.Гражданлык лирикасында рух узгэреше. «Боялэнми шигырь базарда»
2.3.Цикллаштыру куренеше. «Бетен кукне кызык китап итеп»
3 булек. Кадыйр Сибгатуллин ижатыида олы її ом урта лиро-эпик жанрлар
3.1. Лирик поэмалар: од об и алымнар терлелсге. «Кояш, Ьава
кирок тэрэзэгэ»
3.2. Эпик поэмалар поэтикасы. «Шушы жанны югалтмасам гьша»
3.3. Баллада жанрын узгорту. «Куторелэм хозурлыктан хозурлыкка»
4 булек. Кадыйр Сибгатуллин шигъриятендэ образлар бирелеше йам стиль
4.1. Шагыйрьнец стиль узенчэлеклэре. «Гадиерак берэр нарсэ бармы?»
4.2. Кеше образларын тудыру нечкэлеклэре. «Ныгый бара жирда инанулар»
4.3. Эдэби сурэтлэр двньясы. «Юлда ускэн арыш»
Йомгак
Файдаланылган эдэбият Иам чыганаклар исемлеге

Кереш
Соцгы еллар татар эдэбият белемендэ кузэтелэ торган узгорешлэр татар одэбияты тарихын заман фэне ирешкэннорне, яналыкларны исэпкэ алып, тиронтенрэк ейрэну кирэклеген, эдэбн мирасны кабат куздэн кичеру мэ/дбуриятен кен тэртибенэ куйды. Шушы дулкында игьтибар узэгеннэн читтэрэк кала килгэн, онытылуга дучар ителгэн эдиплэр ижаты белон кызыксыну кечэя бара. Ченки эдоби чорлар рухьш, мэдэни суротен тулы килеш куз алдына бастыру очен милли эдобиятта инде урыны ныклап билгелонгэн одиплорнец эсорлэрен ейрэну генэ житми. Монын, очен эдоби хорэкэтко катнашы булган барлык шэхеслэрнец мирасын тикшеру талэп ителэ. Бер чор одиплоре ижатындагы аваздашлыкны, эстетик, рухи эзлэнулорнец узенчэлеклэрен кузэту кызыклы Ьэм оЬэмиятле нотижолэргэ китерэ.
Татар одэбияты тарихы туктаусыз усеш, узгэреш кичеро. Бай ижат мирасы тикшеручелэрне кото. Яшэгэн дэверлэрендэ одоби барышта зур урын билоп торып та, вафатларыннан соц ижатлары одэбият белеме тарафыннан ботенлой диярлек ойронелмоуче шэхеслор бар. 1960-90 еллар поэзиясенец куренекле вокиле Кадыйр Сибгатуллин — Сибгатуллин Минкадыйр Ьидиятулла улы (1942-1994), купсанлы шигъри жыентыклар авторы, лирик Ьэм лиро-эпик осорлор, «озын шигырьлэр» ижатчысы шундый язмышка дучар. Аныц язмышы мэдэният олкэсендо совет хакимияте басымы хекем соргэн вакытта уз урынын табарга, милли одобиятныц нигезлэрен, традициялорен сакларга омтылган татар зыялылары очен хас. Тормышын, ижатын ойрэну, шигырьлэрен Ьэм поэмаларын анализлау талантлы татар шагыйрено хормэт билгесе до, 1960-90 еллар татар шигьриятен бэялэу эшендэ кирокле адым да булыр иде.
Шулай итеп, бу хезмотнен актуальлеге К.Сибгатуллинныд ижаг юлын ойрэнунец, аныц шигъриятендоге ижади узенчэлеклорне барлауныц, XX

утор утуен. Локиіі ул вакыт бушка утмос. Берор терле карар килеп чыгар. Рэхмот, Кадыйр, чын кунелдэн... Апрель, 1973»59.
Кадыйр Сибгатуллин узе хатлар арасында ид кадерлеларе дип Хасан Туфан хатларын санады. Аны узгортеп кору чорындагы ыгы-зыгы вакытында, шагыйрьнец матди Ьам шэхси кыенлыклар кичеруеннэн файдаланып, хэтта сатып алырга телаучелор да табыла, лэкин шагыйрь андый эрсезлорне яныинан куып кына жибэрэ. Билгеле, зур шэхеслоргэ узлэре исон чагында да сыенырга телаучелор була, олпат затлар вафат булгач, андыйлар тагын да ишэя. Ьэркайсы узен олы шахеснец дусты, рухи туганы итеп курсэтерга тели. Кадыйр Сибгатуллинныц ижади язмышында зур урын тоткан Олуг шэхес, билгеле, Хасан Туфан булган. Ак куцелле шагыйрь яшь шагыйрь энекошено икс хат юллаган. Бу хакта Кадыйр Сибгатуллин «Туфаннар булмас инде» эссесында тубондэгелорне яза: «... Бу язма бик озак йорогемде йерде. Кулыма калам алып, ак когазьго карап утырган чакларым куп булды. Еллар утте, яза алмадым. Хэер, уземне кочломодем до, ашыктырмадым да. Эйтосе сузлоремнец узем исон чагымда беркайчан да сонга калмаячагын бела идем. Яза алмавымныц топ собобе - Туфанныц юклыгына кунегу кыен иде. Ана хазер да кунегеп булмый. Матур суз итеп кена эйтуем тугел, чынында шулай. Ченки минем язмышыма, гомеремэ тиран утеп керде. Ул минем «йорэгемне бэйлэгэн» кеше. Гомерем буена аца бурычлы мин. Зур бурычлы. Мена хазер шул хакта язасым кила»60.
Балык Бистэсе район газетасында эшлэгэндэ К.Сибгатуллинга Туфаннан хат килеп теша. 1970 елныц март ае була бу. Хасан Туфан хаты озын тугел, омма гаять куп сыйдырышлы. Хатныц «Кадерле Кадыйр!» дип башланып китуендо ук Туфанньщ яшь каломдошен якын куреп дэртлэндерерга, уз-узенэ ышанычны арттырырга тырышуы сизела. Эдэбият ишеген шакып, узеннен барлыгьщны белдереп, кыяр-кыймас кына бусагадан атлап кереп килгандэ, ижат кыйблаца ышаныч тууы зур норсо ул.
«Кадерле Кадыйр!
59 Хат шагыйрьнец архивында саклана