Художественный мир Кадыйра Сибгатуллина

• Автор: Сафин, Факил Миннемхамитович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 193 с.

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
1 булек. Кадыйр Сибгатуллинньщ тормыш буразналары
Ьэм ижат тамгалары
2 булек. Кадыйр Сибгатуллин лирикасы
2.1. Фэлсофеге теренгэн шигьрият. «Мэгьнэ кицэйгэндэ»
2.2.Гражданлык лирикасында рух узгэреше. «Беялэнми шигырь
базар да»
2.3.Цикллаштыру куренеше. «Бетен кукне кызык китап итеп»
3 булек. Кадыйр Сибгатуллин ижатында олы Ьэм урта лиро-эпик жанрлар
3.1. Лирик поэмалар: эдэби алымнар терлелеге. «Кояш, Иава
кирэк тэразвгэ»
3.2. Эпик поэмалар поэтикасы. «Шушы жанны югалтмасам гына»
3.3. Баллада жанрын узгэрту. «Кутэрелем хозурлыктан хозурлыкка»
4 булек. Кадыйр Сибгатуллин шигъриятендэ образлар бирелеше Ьвм стиль
4.1. Шагыйрьнец стиль узенчэлеклэре. «Гадиерэк берэр нврсэ бармы?»
4.2. Кеше образларын тудыру нечквлеклэре. «Ныгый бара жирдэ инанулар»
4.3. Эдеби сурэтлэр деньясы. «Юлда ускэн арыш»
Йомгак
Файдаланылган эдэбият йэм чыганаклар исемлеге
180
Кереш
Соцгы еллар татар эдебият белемендэ кузэтелэ торган узгэрешлэр татар эдэбияты тарихын заман фене ирешкэннэрне, яцалыкларны исепкэ алып, тирэнтенрэк ейрэну киреклеген, едеби мирасны кабат кузден кичеру межбуриятен кен тертибене куйды. Шушы дулкында игътибар узэгеннен читтерэк кала килген, онытылуга дучар ителгэн эдиплэр иждты белен кызыксыну кечея бара. Ченки едеби чорлар рухын, медени суретен тулы килеш куз алдына бастыру ечен милли едебиятта инде урыны ныклап билгеленген едиплернец есерлерен ейрену гене житми. Моныц ечен едеби херекетке катнашы булган барлык шехеслернец мирасын тикшеру талеп ителе. Бер чор едиплере ижатындагы аваздашлыкны, эстетик, рухи эзленулэрнец узенчелеклерен кузету кызыклы Ьем еЬемиятле нэтижелэргэ китере.
Татар эдэбияты тарихы туктаусыз усеш, узгэреш кичерэ. Бай ижат мирасы тикшеручелерне кете. Яшэгэн дэверлэрендэ едеби барышта зур урын билэп торып та, вафатларыннан сои ижатлары едебият белеме тарафыннан бетенлэй диярлек ейрэнелмэуче шэхеслер бар. 1960-90 еллар поэзиясенен куренекле векиле Кадыйр Сибгатуллин — Сибгатуллин Минкадыйр Ьидиятулла улы (1942-1994), купсанлы шигъри жыентыклар авторы, лирик Ьем лиро-эпик эсерлэр, «озын шигырьлэр» ижатчысы шундый язмышка дучар. Аныц язмышы мэдэният елкэсендэ совет хакимияте басымы хекем сергэн вакытта уз урынын табарга, милли эдэбиятныц нигезлэрен, традициялерен сакларга омтылган татар зыялылары ечен хас. Тормышын, ижатын ейрэну, шигырьлерен Ьем поэмаларын анализлау талантлы татар шагыйренэ хермет билгесе дэ, 1960-90 еллар татар шигьриятен бэялэу эшендэ кирэкле адым да булыр иде.
Шулай итеп, бу хезмэтнец актуальлеге К.Сибгатуллинньщ ижат юлын ейренунец, аньщ шигьриятендэге ижади узенчэлеклэрне барлауныц, XX
кеше янына ашыга. «Иц кадерле табыш - кешелер», дип язуы да шуны раслап тора. Бу сузлэр «Бездэ ел буе жей» китабына91 кергэн.
1980 елда Чаллы Язучылар оешмасы ачыла. Шагыйрь эшчэнлеген Ьэм ижатын тагын да активлаштыра. Эмма ул авырып китэ. 1982 елньщ ахырыннан каты авырып яткан шагыйрьдэ калэмдвшларе яшэуга амет уятырга омтылалар. «Син, Кадыйр, нишлэп больниста ятасьщ, дивана! Ярамый, закон кушмый! Эйда, тизрак терел да эшкэ башла! Яшэсен без! Шамил Бикчурин. 17. 01. 1983»92
Ике катлаулы операция кичергэн, инде улэ калса соцгы сурэтен тешереп алып калу ниятеннэн янында фотографлар да кайнаша башлыйлар. Шагыйрь исэ терелеп чыгуына бер гена минутта ышанычын югалтмый, кургэн-кичерганнэрен кендэлеклэргэ теркэп барырга тырыша: «17 сентябрь 1982. Беренче операция 7 сэгать. Температура белан, ашамаган 3 кен. Операциядэн соц беренче ацга килу: бер гена жирне да кыймылдатып булмый, суз эйтерга авыз ачылмый, тел эйлэнми. Тажиев белан Сигалньщ йергэнен, сайлашканнарен ишетэм:
- Лишь бы без неприятностей, лишь бы без неприятностей кончилось все, - ди Сигал кат-кат.
-Да, да...»
Эле алар мине уянмаган диеп уйлыйлар. Операционныйда беркем да бутан юк бугай. Тажиев минем янга кила, янакларга чапкалый, мине ишетми, ацламый дип уйлый курэсец:
- Кадыйр, Сибгатуллин, ишетэсецме, дэш мица.
Мин бик дэшасе, лэкин бернарсане да хэрэкэтлэндереп булмый. Эзрак кулларга хал керде, кымшатып карыйм, бэйлэгэннар икэн але»93.
Квндэлек «Авыру сабэбе», «Операциядэн соц беренче уянгандагы кичереш», «Реанимация», «Сестралар турында», «Казан. Онкологический
91 Низаметдинов Р. Безда ел буе жэй. О доби язма авторы Кадыйр Сибгатуллин
Низаметдинов Р. - Казан: Тат.кит.нэшр., 1980. -144 б.
92 Бикчурин Ш. Хатлар / Ш. Бикчурин // Майдан. -2002. - №2. - 190 б.