Творческая лаборатория Сибгата Хакима : проблемы литературного мастерства

• Автор: Музаффаров, Рамиль Мударисович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 175 с.

Татарстан Республикасы Фэннэр академиясенец Г. ИбраЬимов исемендэге Тел, эдэбият Ьзм сэнгать институты

Кулъязма хокукында

МОЗАФФАРОВ РАМИЛ М0Д0РИС УЛЫ СИБГАТ ХЭКИМНЕЦ ИЛАТ ЛАБОРАТОРИЯСЕ (0Д0БИ ОСТАЛЫК М0СБ0Л0Л0РЕ)

Белгечлек: 10.01.02 - Россия халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэясэ алу очен тэкъдим ителгэн диссертация

Гыйльми жцтэкче: филология фэннэре докторы профессор Н.Ш. Хисамов

Казан
Эчтэлек
Кереш

Беренче булек. Сибгат Хэкимнец шэхси архивына кузэту

Икенче булек. Шагыйрь иждтындагы уй-ниятлэр, тормыш

материалыньщ шигъри шэкеллэнеше
вченче булек. Шигъри осталык чарасы буларак вариантлар
Дуртенче булек. С. Хэкимнен басма вариантларындагы эдэби осталык
динамикасы
Бишенче булек. Сибгат Хэким эсэрлэренен, жанр теркемнэре
Алтынчы булек. Сибгат Хэким - лирик шагыйрь
Йомгак
Файдаланылган эдэбият Ьэм чыганаклар исемлеге

Кереш
Сибгат Хэким - индивидуаль стиле, табигый таланты, тирэн лиризмы ярдэмендэ мэгънэви-эстетик яктан бай иждди мирас тудырган Ьэм татар эдэбияты тарихында кабатланмас уз урынын булдырган куренекле шагыйрь. Аныц лирикасы турында Э. Фэйзи тегэл Ьэм кыска рэвештэ: “С. Хэким шигырьлэренец жанлылыгы, тормышчанлыгы аныц олы эчкерсезлеге нэтижрсе булса, эсэрлэренен гадилеге Ьэм халыкчанлыгы — тел естендэ езлексез тырыш хезмэт ясимешлэре”1, - ди.
Телэсэ кайсы язучыныц иждтына карата гад ел бэя аныц талант Ьэм эдэби осталык дэрэжэсенэ карап билгелэнэ. Элеге тешенчэлэр эдэбият белемендэ озак еллар инде игьтибар узэгендэ Ьэм буген дэ меЬимлеген югалтмыйлар. Эдэбият белгече Б. Мейлах фикеренчэ, аерым алганда, талант - ул иждди момкинлек2. Чыннан да, ул Ьэрвакыт уцышлы эсэр язуньщ гарантиясе була алмый. Хэтер, тирэ-юньгэ уткен караш, ижади сизгерлек, кузаллау, ассоциативлыкныц дэрэжэсе белэн аерылып торган тумыштан бирелгэн психологик категория - талантныц усеше башка объектив Ьэм субъектив шартларга да бэйле. Мэсэлэн: “ижади климат”, язучыныц ац-белеме, деньяга менэсэбэте Ьэм иц моЬиме - аныц эдэби осталыгы. Талантлылык ижади эшчэнлек барышында чынга аша Ьэм шуныц нэтижэсе аша бэялэнэ. Шуца курэ теге яки бу эдипнец иждтын ейрэнгэндэ, Ьэм талантын дерес бэялэу очен, аныц еллар дэвамында камиллэшэ барган осталык мэсьэлэсенэ аеруча игьтибар итэргэ кирэк.
Шагыйрьнец эдэби осталыгын ейрэнунец терле юллары бар. Шуларныц берсе Ьэм иц таралганы - эсэрлэренец телен, композициясен ачыклау Ьэм бигрэк тэ сэнгатьчэ чаралар - троплар белэн эш иту узенчэлеген тикшеру.
1 Фэйзи Э. Эдипнен эрудициясе /Э. Фэйзи. - Казан: Татар, кит. нэшр., 1973. - 200 б.
" Мейлах Б. Талант писателя и процессы творчества / Б. Мейлах. - Л.: Советский писатель 1969
С. 8.

Икенче булек. Шагыйрь ижатындагы уй-ниятлэр, тормыш материалыныц шигьри шэкеллэнеше
Эдэби эсэрнец тарихы эдипнед шул эсэр турындагы башлангыч шигьри фикере тууыннан башлана. Рус эдэбият белемендэ аны “замысел” дип атап йертэлэр. Татар эдэбият белемендэ исэ элеге башлангыч шигьри фикерне термин буларак билгелэудэ терлелек куренэ. Эйтик, эдэбият галиме
Н. Юзиев узенен хезмэтлэрендэ аны “ (ижади) уй-ният” дип атауны отышлы саный1. Галимэ Р. Харрасова исэ, алдагы фикер белэн килешеп бетмэвен искэртеп, элеге сузне “ижади (эдэби) уйланма” дип атауны кулай курэ2. Эмма бу очракта уйланма атамасы уйдырма (вымысел) мэгънэсендэ дэ ацлашырга мемкин, шуна курэ беренче вариант чыннан да отышлырак шикелле.
Ижат иту барышын кэгазьдэ дэ чагылдыручы шагыйрь буларак, С. Хэким язылачак эсэрлэренец уй-ниятлэрен куен дэфтэрлэренэ еш теркэп барган. Ул шигьри уй-ниятлэрне гомуми Ьэм кыска рэвешендэ теркэп куя торган булган. Дерес, башта ул аларны тэфсилле итеп язган. Купмедер вакыт узгач, кабат элеге уй-ниятлэргэ эйлэнеп кайткан Ьэм, тээсирле, шигьри мемкинлеклэре булганнарын сайлап, кайберлэрен тешереп калдырып, фикерне исэ тагы да жыйнак итеп, кабат кучереп яза.
1963 елгы “Яда шигырьлэр” дип исемлэнгэн куен дэфтэрендэ дэ уй-ниятне шул рэвешчэ теркэу белэн очрашабыз. Ид элек унбиш сюжет билгелэнгэн:
1. Оратор (1921-1922). Узе укый-яза белми, оратор. Шундый должность булган, штатта тора. Лениннан цитаталар китерэ. Крестьян малае. Авылдан авылга йори
2. Кэшиф Рэхим, кайткач, бакча - алма бакчасы утырткан
. баксалар
чэчэктэ бакчалар
3. Тал Могыллы-могыллы тал. 150 яшьлек тал. Су буенда эйлэнеп-эйлэнеп ускэн. Кискэч, янадан яшь буын естендэ кутэрелгэн... Тал... су буена уенга тошкэн кызларныд
1 Юзиев Н Г Хэзерге татар поэтикасы / Н Г Юзиев - Казан Татар кит нэшр , 1973 - 24 б
' Харрасова Р Ф Ижат лабораториясе (Икенче кисэк Поэтик ижат) /РФ Харрасова - Казан КДУ нэшрият узэге, 2004 -61 б