Современная татарская драматургия : тематическое разнообразие и художественная специфика

• Автор: Мингалиева, Лейсан Эмитовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 195 с.

ЮГАРЫ ПРОФЕССИОНАЛЬ БЕЛЕМ БИРУЧЕ ДЭУЛЭТ МЭГ АРИФ УЧРЕЖДЕНИЕСЕ “ТАТАР ДЭУЛЭТ ГУМАНИТАР-ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТЫ”
ХЭЗЕРГЕ ТАТАР ДРАМАТУРГИЯСЕ:
ТЕМАТИК Т0РЛЕЛЕК ЬЭМ СЭНГАТЬЧЭ УЗЕНЧЭЛЕК
10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)
Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу очен язылган
диссертация
Кулъязма хокукында
Мингалиева Лэйсэн 0мет кызы
Фэнни житокче филология фэннэре докторы, профессор Галимуллин Фоат Галимуллович
Казан

Эчтэлек
Кереш
I булек. Хэзерге иясгимагый - икгьтисадый мохит Ьэм аныц драматургияда сэнгатьчэ чагылмшы
1.1 Ил Ьэм халык язмышыньщ узара шартланышы темасы
1.2 Жэмгыять Ьэм кеше арасындагы мвнэсэбэтлэрнец гэудэлашендэге узенчэлеклэр
1.3 Гомуммилли мохит Ьэм кешенец кудел деньясы
II булек. Эхлакый эзлэнулэр: нигезе йэм асылы
2.1 Буыннар арасындагы менэсэбэтлэрнец эхлакый чагылышы
2.2 Матди житешлелек Ьэм эхлак сыйфатларыньщ узара
шартланышы
III булек. Хэзерге драматургияда тормыш иту Ьэм яшэу мэгънэсе
фэлсэфэсе проблемасы
Йомгак
Библиография

Кереш
Татар драматургиясе усешенец 120 елдан артык тарихы бар. Аны тормыш-яшэеш мэсьэлэлэрен яктырту Ьэм сэнгать чаралары Ьэм алымнары кулланылу ягыннан терле чорларга булеп карау узеннэн-узе соралып тора. Ник дигэндэ, тулаем драматургия уткэн юл Ьэм аныц аерым чорларындагы усешенец узлэренэ бер терле хасиятлэре бар. Эйтик, Г.Ильяси, Ф.Халиди, Ф.Кэрими, шулай ук Г.Камал, Г.Исхакыйларныц драма эсэрлэре юдат итунец башлангыч чорларында нигездэ аталар Ьэм балалар, белемлелек Ьэм наданлык, бай булу Ьэм ярлылык мэсьэлэлэре мэгърифэтчелек карашларыннан чыгып яктытртылса, XX йез башында сэхнэ эсэрлэре узэгендэ эдэдитчелек Ьэм кадимчелек, тарихи уткэнебез - бугенгебез — килэчэгебез, жэмгыять Ьэм аерым кеше, халык язмышы кебек мэсьэлэлэр куелды. Г.Камал, Г.Исхакый, Г.Колэхмэтов, Ф.Эмирхан, М.Фэйзи, С.Рэмиев, Ш.Камал, К.Тинчурин, И.Богданов, Б.Кэбир, Я.Вэли, Х.Зэбири, Г.Кариев, Г.Монасыйпов Ьэм башка эдиплэрдэ шуныц чагылышын курэбез. Совет чоры драматургиясе уз эчендэ берничэ баскычка буленергэ мемкин. К.Тинчурин, Г.ИбраЬимов, Ш.Усманов, Ф.Бурнаш, А.ТаЬиров, Ь.Такташ Ьэм башкалар башлап жибэргэн бу чор драматургиясе бик нык усеп, тармакланып китте. Драматургия узе белэн бергэ татар театр сэнгатенец нык чэчэк атуына китерде. Хэзерге драматургия, бер яктан, шул бай традициялэргэ таянса, икенче яктан, сиксэненче елларныц икенче яртысыннан соцгы ижтимагый-сэяси узгэрешлэргэ нык сизгер булды. Аны ейрэну, тематик Ьэм сэнгатьчэ узенчэлеклэрен билгелэу бугенге эдэбият фэненец меЬим ихтыяжы булып эверелде. Бу хезмэт шушы ихтыяждарны куздэ тотып язылды.

Рэхимж;ан. Казанда яшэпме? Аларга минем исемнэн рэхмэт эйт. Югыйсэ, уз илендэ, уз еендэ уз телендэ сейлэшмэгэн сарыклар кубэйде1.
Егет белэн кызньщ бер-берсенэ яратып атап эйткэн назлы сузлэре дэ татар теле сузлек хэзинэсенец иц матур урнэклэре: “сандугачым”,
“карлыгачым”, “былбылым”, “кугэрченем”, “жаным”, “бэгърем”, “асылкошым”, “аппагым”, “йолдызым”, “аем”, “кояшым”, “алым”, “гелем”, “кубэлэгем”, “тугэрэгем”, “багалмам”, “алтын бертегем”, “жанкисэккэем”, “акыллым”, “бердэнберем”, “жимешем”, “колынкаем”, “назлыкаем”, “нурлыкаем”, “энжем”, “мэржэнем”, “куцел кошым”, “сееклем”, “жанашым”, “хыялым жимеше”2.
Яшьлэрнец мэхэббэт елкэсенэ килгэндэ, гашыйкларга татар халкыньщ сею, гаилэ, тугрылык, намус, мийербанлык, егетлек кебек тешенчэлэргэ караган эхлак кануннары, традициялэре дэ кеч бирэ.
Нурсинэ белэн Рохимжанньщ эсэр дэвамында курешми генэ сейлэшулэре сэхнэ хэрэкэтен бер дэ ярлыландырмый, ченки автор фикер хэрэкэтен, фикер агышын таяныч итеп ала. Ул гына да тугел, аяныч язмышлы Нурсинэ белэн Рэхимжанньщ рухи деньялары ачыла бару, аларныц мэхэббэте уяна Ьэм ныгый бару тарихы да эсэрне динамикалы Ьэм мавыктыргыч итэ. Йеру мемкинлеклэре булмаган Рэхимжан белэн Нурсинэнец куцел деньялары гаять катлаулы Ьэм нечкэ кыллардан гыйбарэт. Мондый хислэр агышын биру ечен драматург романтик алымнардан отышлы файдалана. Суз еракка сузылган “Киек каз юлы”, биючелэр, жырлар, музыка, балет алымнары турында бара. “Эзлэдем, бэгърем, сине” жыры, пьесаныц лейтмотивы, аныц романтик Иэм мелодраматик яцгырашын кечэйтэ, эсэр идеясен ачып биругэ ярдэм итэ:
1 Миннуллин Т. Сайланма эсэрлор: 10 томда. - 4т.: Пьесалар / Т. Миннуллин. - Казан: Татар, кит. нэшр., 2002.-Б. 190.
2 Шунда ук. - Б. 191-194.