Проза Фаниса Яруллина : Эволюция творчества

• Автор: Хакимова, Сауия Галимзяновна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 190 с.

61:05-10/530
АКАДЕМИЯ НАУК ТАТАРСТАНА ИНСТИТУТ ЯЗЫКА, ЛИТЕРАТУРЫ И ИСКУССТВА ИМ. Г.ИБРАГИМОВА
Хакимова Сауия Галимзяновна
ПРОЗА ФАНИСА ЯРУЛЛИНА (эволюция творчества)
10.01.02 — Литература народов Российской Федерации (татарская литература)
Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук
Научный руководитель: доктор филологических наук,
профессор Ф.М.Мусин
Казань 2004

Эчталек
Кереш
I булек. Ф.Яруллин прозасында хикэя жанры
1.1. Эдиинец 1961—1971 еллар хикэяларендв автор позициясенец чагылышы
1.2. Прозаикньщ 1972—2000 еллар хикэялерендо автор белан геройныц узара менасабэтларен яктырту
II булек. Ф.Яруллин ижатында повесть жанры
2.1. «Жилконнэр жилдэ сынала» повестенда автор шахесенец
гэудэланеше
2.2. «Кыйгак, кыйгак каз кычкыра» Ьам «Кайту» повестьлэрендэ заман
йэм герой мэсьеласе
2.3. «Яралы язмышлар» повестенец проблематик узенчэлеге
Иомгак
Библиография

Кереш
Татарстанньщ халык шагыйре, Г.Тукай йем М. Де лил исемендеге Деулет булеклере лауреаты, Татарстан Республикасыньщ атказанган меденият * хезметкере, «Халыклар дуслыгы» ордены кавалеры Фонис Яруллин
(документлар буенча Фаниз Гатаулла улы Яруллин) узенец едеби эшченлеген поэзия елкосенде башлап, алга таба язучылык ижатын едебиятныц башка тармакларында да жеелдере [67, 574-575].
Ф.Яруллин баштарак узенчэлекле шагыйрь буларак таныла. Ченки аньщ иждтына башка язучыларда бик ук чагылмаган мотивлар — авторньщ шехси язмышы, кайгы-сатышы йем кичерешлере килеп кере. Эчкерсезлек, жднында бергеленган яшеу омтылышы, эчке драма белен тормыш чынбарлыгыныц борелеше (Ф .Яруллин — егерме яшенде армияде гомерлек имгену алган йем яшеу мегьнесен олы ижатта тапкан язучы) — болар шигьриятте яцалык булып кабул ителе. Іівм, тормыш вакыйгаларын гамьле куцел призмасы аша уткереп укучыларга уз сузен ейте алу аца зур уцыш китере. Мегълум ки, алтмышынчы елларда чын лирика шигьриятте югапыбрак кала. Ченки шагыйрьлер ул вакытта кубрек зур тезелешлер, идеаль геройлар белен кызьжсыналар. Заман идеологиясе белен бейле шундый шартларда Ф.Яруллин уз есерлеренде тормышта кайгы-хесрет те, кешенеи шехси тормышы да барлыгын, узенец куплернекеннен аерылып торган куцел деньясын чагылдыра. Болар белен ул бер-ике ел эченде республика кулеменде гене тугел, союз кулеменде де

таныла.
Шулай да Ф.Яруллинныц иждци омтылышлары поэзия кысаларына гына сыеша алмый. Шигърият белен берреттен ул проза Кем драматургияге де мережегать ите. Аныц хезерге вакытта ике йез илледен артык хикеясе, унбер повеете (шулардан иц танылганнары: «Ждлкеннар жилде сынала», «Кайту», «Кыйгак, кыйгак каз кычкыра», «Яралы язмышлар», «Портрет» йем «Мехеббет * упкыны»), унбиш драма есере йем балалар ечен язылган куп кене екиятлере
бар. Прозага караган есарлере Ф.Яруллинныц бу елкедеге эзлену йем
бозучыларга мондый бэя бирэ: «Берничэ кен Гадила да, ШеЬрэт та мэктапкэ килмеделер. Бераздан классташ дуслары Гадилэнец район мэктэбендэ укый башлавын ишеттелар. Э ШеЬрэт, ярты ел кацгырап йерганнэн соц, кайсыдыр шэЬэргэ Банер мактэбенэ китеп барды. Ике дусныц язмышлары шулай аерылды» [94].
Бу эсэрне «драматик хикая» теренэ керту дерес булыр. Беренчедэн, есэр нигезенда тиран драматизм ята. Икенчедан, драма эсарларене хас кискен конфликт, еченчедэн, диалоглар куп.
Хикэянец теоретик яктан эЬемиятен танкыйть болай бэялэде: «Яна килеп, без адаби эсер белэн автор шэхесенец аерылгысыз икэнен да истэн чыгармаска тиешбез. Бу ике категорияне бер яссылыкта карау, янашэ куеп айрану — танкыйтьнец методологик принцибы ич. Димак, Ф.Яруллин эсэрлэренэ да шул кузлектан чыгып якын килу зарур» [46].
Эйтергэ кирэк, Ф.Яруллин хикаяларенда автор позициясе терлечэ Ьэм терле равештэ чагыла. Мэсэлэн, «Тавышым калсын билгегэ» (1975) хикэясендэ ул эсэрнец экспозиция Ьэм чишелеш алешлэренда ачыграк гаудалэнэ [117, 204-311]. Югыйса асарнец жирлеге мажор тасларне сорамый да кебек. Вакыйга хастаханэдэ бара. Кеннэрдэн бер канне дурт кешелек ирлэр палатасына кайнар суда пешкэн биш яшьлек кызчыкны салалар. Палатада барысы да нык авырулар. Шуца кура бу баланы уз палаталарына салуны шатланып кабул итмилэр. Чэчкэ (нэни кызчыкныц исеме шулай) башта чынлап та авыруларныц тынычлыгын ала. Лэкин бераз терелэ башлагач, бар да Чэчкэга шат була. Автор палатада ятучы авыруларныц характерларын ачуда узенчэлекле юл тапкан. Ул уз персонажларыныц индивидуаль сыйфатларын узе тугел, нани кызчык Чэчкэ аша ачтыра. Эйтик, аякларын югарыга ісутартеп гер белэн тарттырып куелган Зэбир. Кыз аца кызыксынып карап тора да: «Абый, нига сине вертолет иттелар?»— дип сорый. «Мине шулай аяктан тартып устерелар»,— ди Зэбир» [117, 307].