Проза Гарифа Ахунова : Эволюция творчества

• Автор: Гайфуллина, Фарида Альтафовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 165 с.

Югары йэнзри белем бируче даулэт уку йорты "В.И.Ульянов-Ленин исемендэге Казан дэулэт университеты"

Кулъязма хокукында

Гайфуллина Фарида Элтаф кызы

ГАРИФ АХУНОВ ПРОЗАСЫ (ижат усеше)

10.01.02 —Россия Федерациясе халыклары эдэбиятлары (татар эдэбияты)

Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы, профессор Эхмэдуллин А.Г.

Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжвсе алу ечен язылган диссертация

Казан
Эчтэлек
Кереш

I булек. Ахуновныц башлангыч чор ижаты

1.1. Ижатка килу юллары
1.2. 50нче елларда эдэби хэрэкэт
1.3. Беренче хикэялэрдэ образлар бирелеше ьэм проблематик терлелек
II булек. бОнчы еллар ижатына хас эдэби-эстетик узенчэлеклэр
II. 1. бОнчы елларда эдэби процесс
П.2. "Хэзинэ", "Хужалар" романнарында, "Артышлы тау буенда",
"Канатлар кая илтэ" повестьларында заман рухын яктырту
III булек. 70-80нче еллар ижаты
Ш.1. 70-80нче еллар татар эдэбиятында рэсми идеология ьэм
хакыйкать керэше
III.2. "Чиклэвек теше", "Ардуан батыр" повестьларында совет
чоры идеологиясенэ менэсэбэт
III.З. "Идел кызы" дилогиясендэ шэхес фажигасенец чагылышы
IV булек. 90нчы еллар ижаты
IV. 1. 90нчы еллар эдэбиятында идея-эстетик узенчэлеклэр
1^2. "Этлэр патшасы" повестенда эхлак мэсьэлэсенец
куелышы
ІУ.З. Соцгы эсэр
Йомгаклау
Файдаланылган эдэбият ьэм чыганаклар исемлеге

Кереш
щ Теманын актуальлегс. Г.Ахунов ижаты татар эдэбиятында узенчэлекле
урын алып тора. XX гасырньщ икенче яртысында татар совет чоры эдэбияты уз усешенен югары ноктасына ирешкэн вакытта мэйдан тотып, кырык елга якын актив авторларньщ берсе булган прозаикныц эсэрлэре эдэби тэнкыйть тарафыннан, элбэттэ, игьтибарсыз калдырыла алмыйлар иде. Куренекле эдэбият белгечлэре, танылган калэмдэшлэре тарафыннан элеге ижат турында уз чорында куп фикерлэр эйтелде, эдипнен прозасын ейрэнугэ аерым мэкалэлэр багышланды, чор эдэбиятына гомуми анализ ясаучы язмаларда да кин урын бирелде. Совет эдэбиятына куела торган талэплэргэ тулысынча жавап бирэ торган ижат буларак, Г.Ахунов прозасы тэнкыйть тарафыннан унай яктан бэялэнеп киленде. Лэкин бу фикерлэр, Г.Ахунов прозасынын эчтэлегенэ менэсэбэттэ эйтелде, эсэрлэрнен сэнгатьчэ камиллеген бэялэгэн, сэнгатьчэ эшлэнеше форма жэьэтеннэн тирэн анализга корылган объектив бэя житенкерэмэде; эсэр тукымасына утеп кереп, анын язу узенчэлеклэрен ачу, асыл кыйммэтен курсэту кузэтелмэде. Бу, бер яктан, тэнкыйтьнен оперативлыкка омтылуы белэн анлатылса, икенчедэн, эдэбият белеменэ коммунистик система киерткэн “йегэннен” шактый ук кысынкылыгы тээсиреннэн иде. Заман узгэреше, эдэби-нэзари ейрэтулэрнен узгэ бэялэу

критерийларын алга чыгаруы Г.Ахунов ижатын янача бэялэу меьимлеген курсэтге.
Г.Ахунов прозасын чор талэплэреннэн, заманча эдэби-нэзари ейрэтулэрдэн якын килеп, жентекле ойрэну 60-80нче еллар татар эдэбиятыньщ усеш юлларын, узенчэлеклэрен, язучынын милли суз сэнгатендэ тоткан урынын билгелэргэ мемкинлек бирэ.

Икенче булек
г.ахуновнын, бОнчы еллар иж;атына ХАС 0ДЭБИ-ЭСТЕТИК УЗЕНЧЭЛЕКЛЭР П.1. бОнчы елларда эдэби процесс
Г.Ахунов ижатыньщ аеруча эьэмиятле ьэм житлеккэн чоры алтмышынчы еллардан башлана. Бу елларда аныц ижади ьэм ижтимагый эшчэнлеге активлаша, яца сыйфатлар белэн байый. Ул узен иц элек эдэбият алдында тормыш куйган меьим бурычларны уз вакытында тотып ала торган сизгер куцелле язучы буларак таныта.
Алтмышынчы еллар прозасыныц усеш-узгэрешен татар эдэбиятында теп ике идеологик-эстетик юнэлеш билгели. Беренчесе - партия тарафыннан турыдан-туры житэклэнгэн ьэм аньщ идеологиясенэ хезмэт иткэн рэсми юнэлеш булса, икенчесе - авылны ьэм кешелэрне, тирэлекне ьэм эхлакны саклауга багышланган юнэлеш.
Бу чорда татар эдэбиятында жанлану башлана. 20-30нчы елларда “халык дошманнары” дип тамгаланып, моцарчы тыелуда яткан бер елеш язучыларньщ эсэрлэре укучыларга кайтарыла. Г.Ибраьимов, К.Тинчурин, Ф.Бурнаш, Ш. Усманов кебек дистэлэрчэ талант иялэре ижат иткэн хэзинэ эдэбиятны ьэм сэнгатьне баета. Термэлэрдэ ьэм сергеннэрдэ исэн калган Х.Туфан, И.Сэлэхов,
С.Рафыйков, М.Бедэйли, А.Гыйлэжев, Г.Тавлин ь.б. туган иллэренэ кайтып, иркенэеп, янадан ижат эшенэ керешэлэр. Алар эдэбиятка яца фикерлэр, ер-яца образлар ьэм тормыш сурэтлэре алып килэлэр; кешенец эчке деньясы, аныц жирдэге ьэм тормыштагы урыны, яшэвенец мэгьнэсе турында укучыларны уйландыра торган эсэрлэр ижат итэлэр. Эмма алар кешене, иц беренче, аерым катлау яки теркем вэкиле буларак сурэтлэделэр, еш кына сыйнфый билгелэреннэн чыгып эш иттелэр. Шуца да алар куп вакытта шэхси мэнфэгатьлэрен коллектив мэнфэгатьлэренэ буйсындырылган геройны якын иттелэр. Тора-бара шэхеснец