Тюремные мотивы в татарской литературе : средневековье - начало XX века

• Автор: Гильманов, Дамир Шарифзянович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 188 с.

Татарстан Фэшюр академиясе Г.Ибраїшм исемендэге тел, эдебият Ьем свнгать институты

ГЫЙЛЬМАНОВ Дамир Шэрифжан улы

Татар эдэбиятында зиндан мотивлары (Урта гасырлар — XX йез башы)

10.01.02 — Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Кулъязма хокукында

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дережэ алу очен ДИССЕРТАЦИЯ

Фонни лщтэкчелэр: филология феннэре докторы, профессор Р.К.ГАНИЕВА;

филология фэннэре докторы З.З.РЭМИЕВ

Казан 2006
Эчтэлек
Кереш
Беренче булек. Урта гасыр татар эдэбиятында зиндан мотивлары
1.1. Тоткынлык темасыньщ Инжил белой Коръэнгэ барып тоташкан тамырлары
1.2. Болгар чоры татар одебияты: Кол Галинец «Кыйссаи Йосыф» дастанында кое Бом зиндан мотивлары
1.3. Алтын Урда дэвере татар эдэбиятында тормэ темасыньщ дини-суфичыл Бом доньяви эчтэлектэ гэудэлэнуе
1.4. Казан ханлыгы чорындагы фольклор Бом язма эдэбиятга зиндан
мотивлары
1.5. Урта гасырларньщ соцгы йезлоре
Икенче нуле к. Яда заман татар эдэбиятында мэхбус темасы
2.1. Эхмэтжан Тубыли ижатында тоткынлык мотивларыныц суфичылык романтизмы рухында чагылышы
2.2. Акмулла шигырьлэрендэ тормэ темасыньщ мэгърифэтчелек реалистла-рындагыча гэудэлонуе
2.3. ЗаБир Бигиев прозасында зиндан мотивларыныц Аурупа-рус
эдэбиятларындагыча сурэтлэнэ башлавы
2.4. Дини-суфичыл шигарьлэрне милли-колониаль изуга карнгы юнолткэн БаЬаветдин Вейсов фажигасе
2.5. XX йоз башы татар халык авыз ижатында иректэн мэхрум ителу
2.6. XX йоз башындагы тормэ лирикасындагы ижат ысуллары Бом элэкчелэр,
шымчылар образлары
2.7. Нэжип Думави ижатында зиндан темасыньщ экспрессионистларча бирелуе
2.8. XX йоз башы татар прозасында тоткынлык мотивлары

Йомгаклау
Эдобият

Боетте ханбикенец деулетеннэн, иленгюн, жиреннен, газиз баласыннан аерылу, бигрэк тэ аны чукындыру кебек мотивлар куертылып, тиран психологизм йем фажигалек белей сугарылып, гиперболалар ярдэмендэ кочэйтелеп сурэтлэнгэн.
Шул рэвешча, беетнец азагында миллеттешлеренец йем дошманнарыныц * жинаятько тин явыз адымнарыннан ренжегои, коллыкныц котылгысызлыгын
ацлаган, язмышына буйсынган, тешенкелеккэ бирелген, романтикларча сурэтленген фажигале Зат — Сеембико образы килеп баса.
XVI йезнец беренче яртысында, тегэлрек эйткэндэ, анын икенче чирегенде и жат иткэн Махмуд хажи улы Мехэммедьяр (XV гасыр азагы - XVI йозиец беренче яртысында яшэгэн) ижатында да терма темасы чагылыш тапкаи. Бу жэйеттэн анын, Казан ханлыгы йем мэскэулелвр арасында барган иизагларны аллегорик, символик образларда сурэтлэгэн «Тохфои мэрдан» (1539 ?) поэмасындагы «Игенче Зайид» хикэясе игътибарга лаек. Бу гыйбретле 1> хикаянец топ герое — Зайид. «Зайид» сузе узе ук анын суфичылыкка менесебетле булуы турыида сойли. Белгэнебезчэ, «зайид» тешенчесе «суфи», «дервиш» диген мэгьнэгэ туры киле; ул донья эшлереннен ваз кичеп, гыйбадэт белен гене шегыльленуче дервиш, ягъни суфи образын куз алдына китереп бастыра.
Коннернец беренде Зайид, суга сусап, бер кое (жир асты термосе) яиына килеп чыга. Эчерге су алам дип урелгенде, кое тебенде утыручы оч жанварны йем бер кешеие курен ала. Изгелек кылырга, йердаим Аллага якын булырга тырышкан Зайид башта маймылны, аннан елан белен капланпы тартып чыгара. Кое афетеипен котылган хайваннар анда калган явыз кешене жир ©стене тартып чыгармаска кинеш бирелэр. Эмма Зайид, маймыл, елан йем капланныц сузлерене колак салмыйча, анда утырып калган адемне до, узе кебек кеше женесеннен булганлыгы очен, жир естене кутере. Бу кеше алтын артыннан куган Зергер икен. Байлык артыннан куып, ул жир йозенде бик куп явызлыклар кылырга елгергэн. Коедан коткарылучыларныц барысы да, Зайидка олы