Проблематика и поэтика памятника XVIII века "Фаузен-Наджат"

• Автор: Инсафутдинова, Миляуша Тальгатовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 163 с.

ТАТАРСТАН ФЭННЭР АКАДЕМИЯСЕ Г.ИбраЬимов исемендэге ТЕЛ, ЭДЭБИЯТ ЬЭМ СЭНГАТЬ ИНСТИТУТЫ
Кулъязма хокукында
Инсафетдинова Милэушэ Талгать кызы
XVIIIЙ03 ИСТЭЛЕГЕ “ФЭУЗЕН-НЭЖ;ЭТ” ЭСЭРЕНЕЦ ПРОБЛЕМАТИКАСЫ ЬЭМ СЭНГАТЬЧЭ ТАСВИРЫ
10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)
Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжэсе алу очен эшлэнгэн диссертация
Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы М.И. Охмэтжанов
Казан
Эчтэлек
КЕРЕШ
Т0П 9ЛЕШ
Беренче булек. “Фэузен-нэжэт” эсэренец теле
§ 1. “Фэузен-нэжэт” эсэрнец сузлек составына лексик-семантик
характеристика
§ 2. Морфология
Икенче булек. “Фэузен-нэжэт” эсэренен, идея-тематик структурасы
§ 1. всэрдэ меселманлык Ьэм аныц йолаларын утэу шартлары турында
§ 2. “Фэузен-нэжэт” эсэрендэ идеал эхлак проблемасы
вченче булек “Фэузен-нэжэт” - синкретик характердагы эсэр
§ 1. XVIII йезнец куренекле татар меселман шэхеслэре
§ 2. “Фэузен-нэжэт” - купкырлы мэсьэлэлэр кутэргэн эсэр
ЙОМГАК
0Д0БИЯТ ИСЕМЛЕГЕ
КУШЫМТА
Кереш
Теманьщ актуальлеге. її эр халыкныц мэдэнияте тарихы узенец озын усеш юлын кичерэ. Татар мэдзниятенец бер зур елеше булган эдэбияты да терле тарихи вэзгыятьлэрнец рухи басымы астында, авыр шартларда усеш кичерергэ мэж;бур була. Шуца да карамастан, ул узенец милли йезен саклап кала. Гасырлар дэвамында ул югары эхлакый, тэрбияви максатлары белэн халык язмышында зур урын тотып килэ.
XVIII гасырда татар халкы тагын да авыррак тарихи шартларда узенец милли йезен саклап калу ечен керэш алып барырга мэжбур була. Мец биш йез илле икенче елда булып узган зур Нэлакотле тетрэнулэр дэвереннэн соц, Татар иленэ бэла булып килгэн милли-колониаль изу халыкныц икъдисадый хэленэ нинди жимергеч басым ясаса, эдэбиятына да шундый ук кечле авырлык тешерэ. Эмма югары мэдэни усеш кичергэн халык мондый тупас изу шартларында яшэргэ, узенец югары рухи казанышларын югалтырга телэми. Татар меселманнары илендэ милли-дини изугэ каршы торырлык идеология тиз арада калыплашып житэ. Яца тарихи дэвергэ жавап бирерлек эдэби эсэрлэр доньяга туа тора. Моца мисал булып “Сиражел-колуб”, “Кыйссаи Сэкам”, Мэула Колый хикмэтлэре, Суфый АллаЬияр эсэрлэре Ь.б. тора.
Бу дэверлэргэ алмаш булып килгэн XVIII йез татар эдэбияты меселман татар укучысында милли гореф-гадэтлэрне саклау, килэчэк буынны ислам эхлагында тэрбиялэу, тугры юлдан чигенмэу, уз-узецэ хыянэт итмэу, ац-белемгэ мэхэббэт т эрбиялэуне максат итеп куя. Мондый юнэлештэге эдэбиятныц урнэклэре Г.Утыз-Имэни, Т.Ялчыгол, Суфи АллаЬияр, Кол Мехэммэд, Габди, Габдессэлам, Локман Ь.б. эсэрлэрендэ теп урынны били. Аларныц эсэрлэре белэн рухланып, аларга ышанып - татар халкы узендэ килэчэктэ яшэу вметен сундермэгэн. Курсэтелгэн авторларныц эсэрлэре татар-меселманнар алдына килеп туган авыр мэсьэлэлэрне чишудэ хэлиткеч идеологик нигез булган.

ей таяк
ей ишеге тоз
пахтэ (мамык) тохым (кукэй)
пийаз (суган) теш
пушэк фэкыйри
пычак хэнярр
ризык эш
серкэ яфрак
су // аб
Кеше анатомиясе белэн бэйле сузлэр (соматизмнар)
агыз // авиз йерэк тэн
айак каш тез
баш кеше тел
башдин-айак колак тире
бил кул // дзет тырнак
борын куз укчэ
буй куз яше
Жан сакал
Кеше анатомиясе тешенчэлэрен барлаганнан соц, без тубэндэге нэтиж;эгэ килдек: алар куп очракта гомумтерки.
Эсэрдэ килгэн фразеологик элементлар авторньщ халкыбызга якын булуын, аньщ татар теле нечкэлеклэрен белуен курсэтэ.
Баштан-айак — тулаем:
Сузец башдин-айак дэрд булсын,
Эгэр на мэрд шиетсэ мэрд булсын.
Йвз угуру (алу):
Кэдхода булсац, кирэклекдер бу суз,
Эйтэйен миндин ишет, угурмэ йвз.