Проблема "человек и природа" в татарской прозе 60-90-х годов XX века

• Автор: Гиниятуллина, Айгуль Фирдинатовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 163 с.

ТАТАРСТАН ФЭНН0Р АКАДЕМИЯСЕ Г.ИБРАЬИМОВ ИСЕМЕНДЭГЕ ТЕЛ, ЭДЭБИЯТ ЬЭМ СЭНГАТЬ ИНСТИТУТЫ
XX гасырныц 60-90 еллар татар прозасында «кеше
Ь0М ТАБИГАТЬ» МЭСБ0Л0СЕ
10.01.02—Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)
Филология фоннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэж,э алу очен
язылган диссертация
Кулъязма хокукында
Гыйниятуллина Айгел Фирдинат кызы
Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы,
профессор Ф.М.Мусин
Казан
Эчтэлек
Кереш
Беренче булек. 1960-1970 еллар татар прозасында «кеше Ьэм табигать» мэсьэлэсе
1.1. Татар эдэбиятында икътисади усеш Ьэм табигать темасы
1.2. Э.Баянов ижатында «кеше — табигать» моносебэтен яктырту узенчэлеклэре
1.3. Табигать — кешелекнец тэрле буыннарын берлэштеруче
бербетен
1.4 Г.Бэшировньщ «Ждцегэн чишмэ» романында табигать, миллэт, эхлак мэсьэлэлэре
Икенче булек. 1980-1990 еллар прозасында «кеше — табигать» темасын яктырту узенчэлеклэре
2.1. Кешелек асылын саклауда табигатьнец роле
2.2. Н.Гыйматдинова ижатында табигать мэсьэлэсе
вченче булек. Татар экологик прозасыньщ сэнгати узенчэлеклэре
3.1. «Кеше Ьэм табигать» мэсьэлэсенец табигать — ат — кеше бэйлэнешендэ яктыртылышы
3.2. Табигать турындагы эсэрлэрнец сэнгатьчэ тасвирлау чаралары
системасы
Йомгак
Библиография
Кереш
Теманьщ актуальлеге. Нэрсо ул табигать? Элеге мэцгелек фелсефи copay элек-электэн вдиплэрне кызыксындырып килген. Гомерлэр утеп, кешелек ады усэ барган саен табигатькв менесэбэт то узгэрэ барган. Табигый, бу хол эдэбиятта да чагылыш тапмый калмаган. Эдиплор табигатьне кешенец матди Ьэм рухи чыганагы итеп караганнар, аныц хозурлыгына, бееклегенэ сокланганнар, серлэрен ацларга тырышканнар. Шулай ук кешенен ацын, кечен табигатьтэн естен куеп, аны буйсындырырга тырышу, жицелуче кыяфэтендв курсэту тенденциясе дэ едэбиятта очрый.
XX гасырныц 60 елларыннан кечэйган индустриаль усеш Ьэм фен-техника прогрессы нее кешелекнец табигать месьэлесене игътибарын тагын да арттырды. Ж^ирнец килечек язмышы куркыныч астында калу едебият-сенгать еЬеллерен де бу хакта торган саен ныграк уйланырга межбур ите. Элбетте елеге гомумкешелек характерындагы проблема татар едиплере игътибарыннан да читте кала алмый. Шушы игътибарныд нетижэсе буларак, 60 - 70 еллар аралыгында алар Жвмгыятьте экологик ад формалаштыру месьелесен кутере башлыйлар. Экологик ад ул — халыкдыц гасырлар буе тупладган тире-юдьге, табигатьке игьтибарлы, сак, адлы карашы, ехлакый кануднары диген суз. Аны милли рухтан, гореф-гадетлердед аерып карап булмый. Г.Беширов, Э.Баянов, Р.Батулла, Н.Гыйматдинова, Ф.Бейремова кебек язучылар халыкныд гореф-гадетлерене, риваятьлерге, борынгы яшеу ревешлеренэ мерэжэгать итеп, кешенед табигать белен гармоник менесебетте яшерге тиешлеген расладылар, татар едебиятында «кеше Ьем табигать» месьелесе буенча тематик юнелеш булдырдылар. Бу юнелешке караган есерлерне ейрену хезерге едебият фененед мейим бурычына еверелу диссертация темасыныд актуальлеген билгели.
икэн адам баласына»1. Эмма барысы да егет квтконч© булмый: узган вакыйгалар артык катлаулы, ана язмышы аянычлы булып чыга.
Тебрикнец онисе — Келемс0р яраткан егете — Ферхетдинге ябышып чыга. Матур гына гомер итк0нд0 Ватан сугышы башлана, Ф0рхетдинне сугышка алалар. Озак та утми, яшь хатынга иренец батырларча Ііелак булуы турында хобор кило. Колхозда агротехник булып ЭШЛ0ГОН Келемсорго районнан килгон вокил — яшь егет гашыйк була. Котмогондэ ире Форхетдиннец сугыштан кайтып тошуе Келемсэрне ике ут арасында калдыра. Ай чамасы ялгызлыктан Й0М гарьл0нуд0н интеккон ир хатынын Ием балаларын уз ©єно алып кайта. Барысы да ждйга салынган булыр иде, омма Колемсэрнец Мирсоеттон тапкан улы Форхетдшше чыгырдан чыгара. Ул малайны куралмый, Келемсорне начар сузлер белой суго, кыйный башлый. Хатын Тобрикне приютка илтерго риза була. Бала югалту ачысыннан Келемсор чирго сабыша, кайтаруларын утено, Форхетдин малайны улгон дип кайтып ялганлый. Келемсор башта акылдан яза, берничо айдан уло.
Тобрик узенец ятимлеге белон килешмиче, туган жирен, анасын, атасын курерго хыялланып кайтты. «Син кем дип сорасалар, ни дип жавап бирерсец?»-ди аца Тугаш бабасы. Тобрик отисе Мирсоетне до, Форхетдин абыйсын да курерго тиеш.
Форхетдин — балта остасы. Кешелорго ейлор сала, узенец ое буш. «Буш ей, буш жан, буш гомер...» Буш жан булганлыктан, ул армиядон кайткан, егет булып елгергон Тобрикне кабул ите алмый. Йортын булешер дип курка. Югыйсо, тормышта жиборгон хатасын тезотерго мено дигон жай бит. Юк, аца жаныныц ваклыгы, куцел тарлыгы комачаулый. Уги улы белон яшогонче, уз йортында терелой янып ул уне артыграк куре.
' Баянов 0. Тау ягы повеете: Повестьлар Ьем лирик парчалар. / Э.Баянов.— КазангТат. кит. нашр., 1979.—Б.11. Бу ееврден цитаталар алга таба шушы басмадан китерела.