Отражение темы Сибири в татарской прозе второй половины XX века

• Автор: Галямова, Гульшат Сайфутдиновна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Тобольск
• Количество страниц: 159 с.

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЕ М0ГАРИФ ЬЭМ ФОН МИНИСТРЛЫГЫ БЕЛЕМ БИРУ БУЕНЧА ФЕДЕРАЛЕ АГЕНТСТВО ЮГАРЫ БЕЛЕМ БИРУ БУЕНЧА Д0УЛЭТ БЕЛЕМ БИРУ УЧРЕЖДЕНИЕСЕ «Д И. МЕНДЕЛЕЕВ ИСЕМЕНДЭГЕТУБЫЛ ДЭУЛЭТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ»

XX ГАСЫРНЫН, ИКЕНЧЕ ЯРТЫСЫ ТАТАР ПРОЗАСЫНДА СЕБЕР ТЕМАСЫ

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары одобияты (татар одобияты)

Филология фэпнэре кандидаты дигэн гыйльми дорожа алу очен язылган диссертация

Кулъязма хокукында

Галямова Голшат Сэйфетдин кызы

Фонни житзкче: филология фзнноре докторы, профессор Ф.М.Мусин.

Тубыл 2006
Эчтэлек
Кереш

Беренче булек. Себер-татар язучылары ищатында туган як

темасыныц чагылышы
1.1. Якуб Зэнкиев прозасында себер татарлары тормышын
сурэтлоу узенчолеклоре
1.2. Булат Солойманов прозасында туган як темасы чагылышы
Беренче булеккэ йомгак
Икенче булек. Гомумтатар эдэбиятында Себер темасы чагылышы
2.1. Шейхи Маннурньщ «Агымсуларга карап» повестенда себер татарлары яшоешен суротлоу
2.2. Мохмут Хэсеновнын «Язгы а>каган» романында себер-татар кешесе образыиыц бирелеше
2.3. Газиз Мохоммэтшинныц «Йоректеге эзлер» романында себер яшьлорс тормышы чагылышы
Икенче булеккэ йомгак
Йомгак
Библиография

Кереш
Теманьщ актуальлеге. Илленче еллар уртасьиінан одобиятта башланган жанлану 1960-1990 елларда конкрет натижаларен биро. Монда, бер яктан, олкон буын одипларенец ижат активлыгы арту, икенче яктан, едобиягка илленче еллардан килгон яшьлорпец ижат эшчанлеге холиткеч роль уйный.
Илебездэ башланган узгартеп кору халыкта милли узацныц усуено булышу белон берго, одиплорнец кыю фикерлэвенэ, эзлонулорено Ьам мостакыйльлегена, шул нигезде адэбиятта яцару процессы башлануга китеро.
XX гасырныц икенче яртысы татар прозасыныц йозен ижтимагый-психологик Ьам тарихи-ижтимагый есэрлэр били. Г. Баширов, А. Расих, Н. Фэттахов, А. Гыйлэжев, 0. Баян, Р. Техфатуллин, X. Сарьян, М. МоЬдиев, М. Хасанов Ьам башка эдиплэрнец асарларе чынбарлыкныц оЬомиятле вакыйгаларын Ьам мэсьэлэларен тулырак яктыртуга омтылыш белан бэйлангэн.
Тормыш яцалыгын, заман героен, аныц узенчалекле психологик портретын, рухи-охлакый йозен, идеалларын ачарга тырышу биграк та роман Ьам повестьларда ачыграк курена. Аларда эчке киеренкелек, драматизм, вакыйгаларны кеше язмышы, уй-кичерешлэре белон тыгыз бойлоп биру, психологик тиранлекка омтылу кузэтелэ.
1960-90 еллар прозасы тематик терлелеге, киц колачлы булуы, кеше шахесен психологик яктан тагын да тирэнрэк ачуга омтылыш, мораль-ахлак проблемаларына игьтибар арту белэн характерлана.
Олеге чор прозасыныц моЬим бер сыйфаты булып анда чагылдырылгац тормыш географиясенец кицаюе тора. Бу хал уз чиратында илнец горле тобакларенда яшоуче татарларда милли узац качаю белэн бэйлоп карала ала.
XX гасыр ахырында аеруча активлашып киткон милли харакот Себерда яшауче татарларныц да уз тарихы, мэдонияты, эдабияты белэн кызыксынуын кечайтте, милли укыту системасын тергезу, халыкныц одоби мирасын барлау

«Уен бара. Уртада калучы жыр башлый, аца кушылып яшьлор тугорэкто ойлэно. Жыр бетуго егет узено пар сайлый, yen шулай довам ито. Мейо Майсур уртага чыгып баса, кечле гене тавыш белэн жыр башлый:
Яна йорок, яна йорок,
Яна йорок, сурелми.
Кукрэк калын, кулмок аша Янган уты куренми.
Ямьле Иртеш буйларында Карагат мончэклоре.
Куцелемнец сине уйлап Озголонгон чаклары.
Мансур, Туктабикэ каршына килеп, кызны кулларыннан алды. Койго салмак кына икесе ойлэно башлады. Кулдан-кулга кайнар агымнар утте, тоннор чымырдап киткондой тоелды. Ацлаган кешегэ куп нэрсэлэр сойли иде егетнец назлап кына кул кысулары «Сагындым, бик сагындым, жаным, сине гено яратам», дилер иде алар» (Б.95). Аулак ойлэрдо «Чыбыгым чык», «Купер», «бченче артык», «Кошкертмэвеч» уеннары уйнала. Яшьлорнец уеннары, аулак ойго жыелган вакытлары эсэрдэ берничэ урында чалына. Алар авыл тормышын, яшьлорнец аралашу рэвешлорен до курсото, образларны тулырак куз алдына китерерго ярдам итэ.
Яшьлорнец ял итуе белой бойле осорго «Аулак ой» курснеше кертелгэн. Топ геройларныц берсе - Нуриянец институтка укырга ксреп кайту шатлыгыннан курше кызлары уртак аш оештыралар. hop килгон кеше хэленнан килгэнчэ естэлго берор азык алып кило аулак ойга, шуца курэ аны «уртак аш» дип атыйлар да. Шул уцайдан автор себер татарларыпыц аш-су узенчэлеген до курсэтеп утерго момкинлек тапкан. Кызлар алып кергон ризыкларныц исеме гено до аларныц купторле икэнен раслап тора: конфит, шикор белэн берго, бавырсак, акбалык эретнеге, потер, тукач, пилмэн Ь.б. санап утело. Тагын шунысы да бар: Барбер сыйныц уз хикмэте булырга тиеш. Мосолон: «Пилмэн эченнен чыккан кишер - бу кешенец бохетле булуын курсото, быел кияуго