Морально-этическая концепция в драматургии Юнуса Аминова

• Автор: Шарипова, Алсу Самигулловна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 154 с.

«Татар доулэт туманигар-педаюі ика университеты» югары Ионэри белем биру дэулэт мэгариф учреждениесе
Кулъяз иа хокукьшда
Шарапова Алсу Сэмигулла кызы
Юные Эминов драматургиясендэ эхлак-э гика концепциясе
10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары одэбияш (татар эдэбияты)
Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэ/дэ алу очен тэкъдим ителгэн
диссертация
Фэнни жиюкче: филология фэннэре док юры, профессор Эхмэдуллип А.Г.
Казан
Эч галек:
Керсш
1 булек. Юные Эминов драма гургинсендэ югары эхлакый кыймм.илэр
2 булск. Юные Эминов драмаларында эхлакый-фэлеэфи проблематика
2.1. Юные Эминов драмаларында идея-эстетик эволюция
2.2. «Язылмаган законнар» драмасында мораль-эхлак нроблемасыныц хол ителеше
3 булск. Юные Эминов И/цатында колу ярдэмендэ югары
эхлакый кыйммэглэрне раслау
4 булек. Юные Эминовныц бер пэрдэлек пьееаларында
шэхес Иэм заман монэсэбэте
Йом1 ак
Библио! рафия

Кереш
Теманыц акгуальлеге. XXI гасыр башында кешелек жэмгыяте алдына бар катлаулылыгы Иэм кискенлеге белэн эхлакый катеї ориялэр, бу жэНэттэн югары кешелек кыйммэтлэренец юіалу куркынычы килеп басты. Фэн-техниканыц ид югары камиллеккэ омзылган чорында гасырлар буе формалашкан гуманлылык критерийлары, эйтерсец лэ, эреп юкка чыга, аларга алмашка монарчы кабул иту дэ момкин булмаган яда феномендар килэ. “Кондептуаль, гуманитар, субъектив мэдэният Иэм сэнгатьтэн технологик сэнгатькэ кучеш”1 процессы куп кенэ иерархик кыйммэтлэрнед гаркалуына, іасьірлар дэвамында яшэеш нигезе буларак адлашылган тошенчэлэрнед мэгънэлэрен жуюына китерэ; гомер-гомергэ югары идеялэр жыелмасы булган, дини ойрэтмэлэргэ нигезлэнеи эхлакый юнэлештэ усеш алгад матур эдэбиятка бигрэк тэ авыр йогынты ясый. Тоталиіар режим, атеистик заман нэтижэсе дэ эледэн-эле узен сиздереп торган бу шартларда сэнгазьнед этик Иэм зсіетик башлангычларга игьтибар зарурлыгы мэсьэлэсе аеруча актуальлэште. Чонки эхлак Нэрвакыт кеше тормышында Иэм аныд художестволы чагылышы булган эдэбият-сэнгатьтэ узок урынны билэуче тошенчэлэрнед берсе булды. Хакыйкать Иэм ялган, яхшылык Иэм яманлык менэсэбэте мэсьэлэсенэ игьтибар юнэлту эдэбият тарихыныд Иэр доверен, Иэр юнэлешен характерлаучы сыйфат вазифасын утэде. Билгеле, эхлакый проблематика жэмгыять усешенед терле чорларында торлечэ гэудэлэдеш алды, торле ракурста каралды, мораль-этика мэсьэлэлэре узенчэлекле позициялэрдэн торыи хэл ителде. Шулай да аларныд Иэммэсен сайлау алды ситуациясенэ кую аша шэхеснед рухи кыйбласын, социаль-эхлакый йозен билгелэу омтылышы берлэнперде.
1 Митрофанова А А Рабочие мотели современного творчества Публикация по материалам конференции * Современное искусство в контекстах история, география, обшесгво” / А А Митрофанова//Искусство кино - 1995. -№2 -С

кызыксындыру коче кими, вакыйгалар устерелеше схематик характер ала. Ю.Эминовныц беренче ижат тэжрибэлэреннэн булган бу пьесаныц берникадэр тэнкыйтькэ дучар ителуе язучыньщ медицина елкэсе белэн шешле дзрэжЭДО таныш булмавы белэн дэ ацлатыла. Мисал ечен, Ш.Хесэенов элеге драмам табиб кузлегеннэн бэя биргэн мэкалэсендэ диагноз кую, авыруныц характерлы билгелэре, дэвалау момешларына аерым зуктала, аларныц фэнни нигезлэнмэгэн булуын искортэ. Аныц фикеренчэ, хирург Гелчэчэкнец кылган эш-гамэллэре Ьэрвакыгта да медицина кануннарына туры килеп бетми. Ш.Хесэенов хэгга элеге эсэрне “медицина работникларына карикатура” дип атый1.
Чыннан да, табигыйлеккэ хилафлык, тормыш дереслегенэ туры килеп бешэу мэгьлум дэрэжэдэ пьесаныц тээсирлелеген кимегэ, идея-эстетик кыйммэтен тубэнэйтэ. Эмма Ю.Эминов камиллеккэ дэгъва итмэгэн бу пьесасы белэн дэ эдэбиятныц теп рухын дерес кузаллавын, дерсс билгелэвен курсэтте: суз сэнгатенец теп максаты булган яхшылыкка ондэу, матурлык хисе тэрбиялэу, укучыны изге эшкэ рухландыру, миЬербанлы иту, эхлаксызлык куренешлэренэ нэфрэт тэрбиялэугэ йвз ютып эшлэде.
Уцайны раслау, тискэрене фашлау юнэлешен уз иткэн драматург, “Минем жинаятем”, “Гелжэннэтне жоннэте” драмаларында узэккэ тискэре персонажларны кую аша борынгы традициялэрне дэвам итеп, “эдэине эдэпсезлэрдэн ейрэну” тенденциясен алга серэ. Биредэ вакыйгалар, уцай тенденциялэрнец жицуе узенчэлекле тискэре образларны фаш иту аша гэудэлэндерелэ.
1968 елда языла башлап 1971 елда тэмамланган “Минем жинаяюм” драмасында “Язылмаган законнар”да кутэрелгэн мэсьэлэлэр тагын да калкурак куела. Гаилэдэ алган тэрбия, эйлэнэ-тирэ мохит йогынтысыныц кешене нык узгэртергэ сэлэтле кечлэр булуы курсэтелэ. Колхоз юлламасы белэн югары белем алырга киткэн алдынгы механизатор Экрамныц
1 Хосэенов III Н "I отчачзк” лрамасыи >кьпач / Ш Н Хосэепов//Совет I атарстаиы - 1959 -ЗОсонт