Концепция героя в период зарождения и становления татарской драматургии : 1887-1910

• Автор: Самигуллина, Лилия Маратовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 170 с.

Югары профессиональ белем бируче даулэт белем учреждениесе «В.И.Ульянов-Ленин исемендэге Казан даулэт университеты»

Кулъязма хокукында

Самигуллина Лилия Маратовна

Татар драматургиясе яралу Ьэм формалашу чорында герой концепциясе (1887 — 1910)

10.01.02. — Россия Федерациясе халыклары адэбияты (татар адэбияты)

Филология фаннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу очен язылган диссертация

Фэнни житэкче: филология фаннэре докторы, профессор Эхмэдуллин Азат Г ыйльмуллович

Казан

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
I булек. Татар драма эсэрлэренец яралуы Ьэм герой концеп-циясе формалашу
§1. Милли ад усеше тенденциялэре Ьэм татар драмасы
§1.1. Мэгърифэтчелек идеологиясе Ьам эдэбияты
формалашу тарихыннан
§1.2. Татар драматургиясенец яралу алшартлары
§2. XIX йез ахыры татар драматургиясендэ герой
концепциясе
§2.1. Беренче татар оригиналь драмаларында герой
проблемасы
§2.2. Беренче тэржемэ драма эсэрлэрендэ геройлар
• бирелеше
II булек. Мэгърифэтчелек реализмыннан тэнкыйди реализмга кучеш чорында герой концепциясе
§1. Мэгърифэтчелек реализмы тудырган яца геройлар
§2. Мэгърифэтчелектэн тэнкыйди реализмга таба
III булек. Татар драматургиясенец тэнкыйди реализм усеше
* чорында герой концепциясе
§1. XX йез башы татар драматургиясендэ иясгимагыйсэяси мотивлар Ьэм милли идея гэудэлэнеше
§2. XX йез башы татар комедиялэрендэ сатирик герой
Йомгак
Файдаланылган чыганаклар Ьэм фэнни эдэбият исемлеге

Кереш
Теманын актуальлеге. Бугенге яцарыш чорында татар эдэбияты тарихына, шул исаптан XIX йез ахыры — XX йез башы татар эдэбиятына да яцача, объектив карарга мемкинлек туды. Бер гасырдан аз тына элегрэк даньяга килгэн, чагыштырмача аз вакыт аралыгында формалашып >киткэн татар драматургиясе тарихын да, бер кысада гына тугел, а Ьэрьяклап объектив ейрэну мемкинлеге ачылды.
Профессор А.Г. Эхмэдуллин бу проблеманьщ эЬэмиятле булуына басым ясый: «Безда татар драматургиясенен тарихы алай начар ейрэнелмэган. Яхшымы — начармы, аньщ усеш баскычларын, hap дэвердэге узенчэлеклэрен, сэнгатьчэ ядалыкларын, теп проблемаларны куз алдына бастырырлык хезмэтлэр язылган. Лэкин, элбаттэ, бугенге эдэби-теоретик Ьэм эстетик критерийлар яктылыгында бу тарихны янадан ейранергэ кирэк»
Герой образыныц эш-гамэллэрен, фикер усешен ейрэну драма тарихын барлау, кузэту ечен нигез итеп карала. Шуна кура да татар драматургиясе тарихыньщ беренче дэверендэ (1887—1910 еллар) герой концепциясенец усеш-узгарешен идея-эстетик Ьэм тарихи-милли аспектта ейрэну актуаль бурыч буларак кабул ителэ.
Эдэбият галиме Б. Гыйззэт татар драматургиясенен башлангыч еч этабын билгели. Беренче, хэзерлек чорына 1887 елдан 1905 елга кадарге вакыт аралыгын кертэ. Икенче чорга 1906-1911 елларны, а еченче чорга 1911-1912 еллардан сонгы дэверне ала.2 Бу буленеш,
1 Эхмэдуллин А. Г. Офыклар кинэйгэндэ. Эдэби тэнкыйть мэкалэлэре. — Казан: Тат. кит. нешр., 2002. — Б. 8.
2 Гыйззэт Б. Татар драматургиясенен усу юлы П Татар пьесалары антологиясе. — Казан: Тат. кит. нэшр., 1987. — Б. 8.

ацлатыла. Яна заман тудырган мвнвсэбэтлэрдэ Фаик бэк кебек акыллы, ачык фикерле яшьлэрнен естенлеген алга чыгарган автор, Хасэт баба ише сатирик образларны тудырып, тар карашлы, фикерсез затларны уткен фаш ита.
Акча ечен кызын да жария итеп сатарга азер торган Хасэт баба Фаик бэк алдында тагын да тубэнгэрэк тэгэри, акылсызлыгы, кешелексезлеге ескэ чыга.
Шул рэвешчэ, шэхес концепциясе тэржемэ комедиядэ да искелек Ьэм яналык фикерлэре каршылыгында ачыла, хатын-кыз азатлыгы мэсьэласе яда янгыраш ала.
Беренче тэржемэ пьеса жэмгыятьне узгэрту кеченэ ия булган, гуманистик идеялэр яклы милли герой концепциясен алга чыгара.
Танылган татар драматурги Г. Камал тарафыннан 1900 елда терек теленнэн тэржемэ ителгэн Н. Кэмалньщ «Кызганыч бала» драмасы аерым игътибарга лаек.
«Кызганыч бала»да эчке конфликт яшэу мэгънэсенен асылына кагылышлы фэлсэфи эчтэлектэ ачыла. Тышкы конфликт исэ баш герой Шэфыйканьщ эти-энисе Ьэм бер-берсен езелеп сейгэн яшьлэр арасында туа.
Драманьщ исемендэ ук ишарэлэнгэнчэ, теп образ Шэфыйканьщ кызганыч хэле сюжет устерелешендэ ачыла бара. Мул, житу тормыш турында гына кайгыртып килгэн энисе сузеннэн чыкмыйча яшэуне намус, веждан югарылыгында кабул иткэн Шэфыйканьщ тирэн кичерешлэре тасвирлана.
Шэфыйка белэн Гата — мэхэббэтлэре ечен керэштэ пассив геройлар. Коръэн кундереп килгэн сабырлык, буйсынучанлык кебек сыйфатлар аларньщ характер узенчэлеклэрен билгели.
Урта гасыр терки-татар эдэбиятында кузэтелгэн бу куренеш XIX йез ахыры татар драматургиясенэ дэ утеп керэ. Коръэндэге сабырлык,