Жанровые и стилистические особенности прозы Газиза Губайдуллина

• Автор: Фазуллина, Ландыш Хамитовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 187 с.

Эчтэлек
I. Кереш

II. Беренче булек. Г. Гобэйдуллинныц иж;ади биографиясе

1.1. Язучьгныц тормыш юлы Ьэм ижаты

1.2. Г. Г обэйдуллинныц эдэби-тэнкыйди мирасында татар эдэбияты 33 мэсьэлэлэре

Икенче булек Г. Гобэйдуллин прозасында жанрлар тврлелеге

2.1. Г. Гобэйдуллин новеллаларына хас сыйфатлар

2.2. Г. Г обэйдуллин хикэялэренец жанр узенчэлеклэре

2.3. Г. Г обэйдуллин иждтында эдэби экият жанры

0ченче булек. Г. Г обэйдуллин эсэрлэрендэ сэнгати детальлэрнец

стилистик вазифасы
3.1. Г. Гобэйдуллин новеллаларында тормыш картинасын сурэтлэудэ эдэби детальлэренец роле
3.2. Г. Г обэйдуллин хикэялэренец поэтикасы
III. Йомгак
IV. Файдаланылган эдэбият исемлеге

Кереш
Теманыц актуальлеге. XX йез башы татар эдэбияты тизлэтелгэн усеш дэвере кичерэ. Мэдэни-тарихи процесслар нэтижрсендэ сэнгатьчэ фикерлэунец яда тибы барлыкка килэ, жанр формалары камиллэшэ. Кенчыгыш эдэбияты традициялэренэ нигезлэнеп ускэн Ьэм XX йез башында рус, аньтц аша кенбатыш эдэбиятлары йогынтысын тойган милли суз сэнгате траднцион алымнарга янача караш булдыра. Татар эдэбияты реализм Ьэм романтизм кысаларында иэцат ителеп, модернистик агымнарны чагылдырган бер теркем эсэрлэр белэн баетыла. Яца жанр формаларынын, барлыкка килуе белэн бергэ, аларны теоретик яктан кабул иту, ацлау процессы башлана. Агымдагы елда Г. Сэгъдинец «Мохтэсэр кавагыйде эдэбият» (1911), «Эдэбимт ысуллары» (1912), «Эдэбият мегаллиме» (1913), Г. Батталныц «Нэзарияте эдэбият» (1913) исемле хезмэтлэре басыла. Аларда «кенчыгыш» поэтикасына хас булган традицион кагыйдэлэр белэн беррэттэн «кенбатыш» поэтикасында формалашкан кагыйдэлэр дэ урын ала.
Эдэбиятныц тулы бер усеш картинасын булдыру — милли эдэбият алдында торган актуаль мэсьэлэлэрнец берсе. Мецъеллык тарихы булган татар эдэбиятында куп еллар дэвамында киц катлау укучыга билгеле булмаган, лэкин милли эдэби барышыбызга теге яки бу кулэмдэ узеннэн елеш кертеп, аныц усеп, бугенге хэлгэ килуенэ сизелерлек булышлык иткэн бер теркем язучылар бар. «Бетен яктан камил, матур чэчэк бэйлэмен бары тик бер тестэн генэ торган чочэклэрдэн, ягъни арадаш теслэр Ьэм тесмерлэрдэн башка гына куз алдына китереп булмаган кебек, эдэбиятыбыз
байлыгын Г. Тукай, Г. Исхакый, М. Гафури, С. Рэмиев, Дэрдемэнд, Н. Думави, Ф. Эмирхан, Г. ИбраЬимов Ь.б. кебек берничэ мэЬабэт фигура белэн генэ чиклоу беръяклы булыр иде. Бераз кулэгэдэ калган калэм иялэре ДЭ бугенге К0НДЭ безнец кулда кыйммэтле хэзинэ булган тирэн эчтэлекле, киц колачлы Ьэм тирэн рухлы эдэбиятыбызныц кирпечлэрен салышканнар. Г. Гобэйдуллин — менэ шундый язучыларыбызныц берсе»1. Эдэбият фэнен ейрэнуче галим булуы белэн беррэттэн ул татар прозасында кече жанрда ижат иткэн эсэрлэр авторы буларак та билгеле.
ШэЬэр тормышыныц иц нечкэ якпарын белеп ускэн, мещанлык тарлыгына тирэн нэфрэт хисе саклаган бу талант кыска хикэя Ьэм новеллаларында кечкенэ бер вакыйга' аша мещанлыкныц ид вак куренешлэрен сатирик Нам юмористик алымнарда тэнкыйтьлэп чыга. Шул ук вакытта алар арасында яшэеш фэлсэфэсен, ижтимагый-психологик мэсьэлэлэрне яктыртуга багышланган эсэрлэрнед дэ булуы игътибарны-жэлеп итэ. Хикэялэудэ кыска жрмлэлэр, кетелмэгэн. борылыш куллануы, метафорик Ьэм тарихи фикерлэве, сурэтлэу чараларын тыгызлап тутыру белэн кешенец рухи доньясын ачуы, геройларына ироник карашта булуы язучыныц индивидуаль стилен билгели.-
Г. Гобэйдуллинньщ эдэби ижатына багышланган купсанлы мэкалэлэр' бастырылса да, бугенге конгэ кадэр' бу юнэлештэ монографик планда тшсшерену эшенед башкарылганы юк. Язучыныд XX йоз башы татар эдэбиятында тоткан урынын, художестволы фикер йерту осталыгын, автор1 ©слубен, эдэби юдат процессына керткэн елешен ачыклау аныд бай ижатына тулы бер кузаллау ясарга, объектив бэя бирергэ ярдэм итэ.
Эшебезнед актуальлеген Г. Гобэйдуллинньщ эдэбият тарихын ойрэнугэ багышланган хезмэтлэре белэн эдэби иждтын бердэмлектэ комплекслы тикшеру; язучы хикэялэрен текстологик тикшеру, матбугатта
1 Ганнанов Р. Хикэяче Г.Газиз Ьэм аныд ижаты / Г.Газиз. Хикэялар. Казан: Тат. кит.нэшр., 1958. Б. 5.

барлыкка килуе Ьэм усуе, борынгы тел ядкярлэреннэн «Коман мэжмугасы», каберташ язулары, ярлыклар карала. «Идел буенда чыгтай эсэрлэре» рэтеннэн Рабгузиныц «Кыйссасел-энбия»се, Эхмэд Ясэви Ьэм Селэйман Бакыргани эсэрлэре, «Себател-гажизин», «Рэукэкыль-ислам», «Кисекбаш китабы», «Сэйфелмелек дастаны Ьэм «Мэхзэнел-эсрар», «Идел буенда госманлы эсэрлэре»ннэн «Йосыф китабы», «Эбугалисина китабы», «Лэтаифе Хужа Насретдин» Ьэм башка шундый эдэби эсэрлэр тикшерелэ, анализлана»1.
1924 елда еч томлы татар эдэбияты тарихыныц борынгы тврек халыкларыныц мэдэниятен, эдэбиятын, язуын ойрэнугэ багышланган беренче томы укучыга тэкъдим ителэ: «Татар эдэбияты тарихы очен материаллар ж;ыю юлында бер тэжрибэ. Мэдхэл (Борынгы тореклэрдэ эдэбият) (1924). «Хезмэт «Мекаддимэ» (Г. Газиз, Г. Рэхим), «Мэдхэл» (Г. Рэхим), «Орхон язмалары» (Г. Рэхим), «Суфилык Ьэм аньщ терек-татар эдэбиятына тээсире» (Г. Газиз, Г. Рэхим), «Чыгтай эдэбияты» (Г. Рэхим), «Госманлы твреклэрнен, эдэбияты» (Г. Газиз) дигэн булеклэрдэн гыйбарэт. Г.Азизова-Хеснетдинова курсэткэнчэ, анда рун, уйгыр Ьэм гарэп язулы гомумтерки истэлек'лэр, суфичылык Ьэм аньщ шэрекъ эдэбиятына тээсире, уйгыр, чыгтай, сэлжук Ьэм госманлы эдэбиятлары турында мэгълумат бирелэ» .
Э.Р. Галиева фикеренчэ, «Татар эдэбияты тарихы» хезмэтенен, гомуми концепциясе тубэндэгедэн гыйбарэт: «авторлар Идел буе татарларыныц эдэбияты урнэклэре шул географик урында, жирле факторлар тээсирендэ мэйданга килгэн дилэр; халык эдэбиятына караган куп кенэ эсэрлэрнец бер уртак нигездэн чыгып, гомумтерки эдэбиятган мирас булып килуе турындагы фикерне эйтэлэр; татар халкынын, эдэби хэзинэлэренец бер катламын Ерак Кончыгыштан Якын Кенчыгыш аша — Урта Азия, Теркия
1 Азизова-Хеснетдинова Г.А. Гали Рэхим - эдэбият тарихчысы. Казан, 2005. Б.22.
2 Шунда ук. Б.22.