Гамиль Афзал: лирика и сатира : Авторская позиция и художественность

• Автор: Гилаева, Ильзира Ильясовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 228 с.

В.И.Ульянов-Ленин исемендвге Казан дэулэт университеты

Кулъязма хокукында

ф Гилаева Илзирэ Ильяс кызы

Г амил Афзал: лирика Ъэм сатира (автор позициясе 1юм сэнгатьчелек)

10.01.02. - Русия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдебияты)

Филология феннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу очен диссертация

Фонни житакче:

филология феннэре ДОКТОрЫ, профессор Галиуллин Т.Н.

Казан

ЭЧТ0ЛЕК
Кереш
I булек. Г.Афзал лирикасында субъектив герой - автор бирелеше
I. 1. Г.Афзал лирик эсэрлэре структурасында автор, лирик герой, лирик «мин» бирелеше
1.2. Мэхэббэт Ьэм пейзаж шигырьлэрендэ автор медитациясе
I. 3. Гражданлык лирикасында автор фикерен белдеруче лирик герой

II булек. Г.Афзалньщ лирик шигырьлэрендэ ижтимагый фикер хэрэкэте
II. 1. Тарих сабакларын барлау
II. 2. Г.Афзал лирикасында шигъри «мин»нец ижтимагый-фэлсафи эзлвнулэре
III. булек. Автор позициясен белдеру чарасы буларак колке
III. 1. Юмор-сатира эсэрлерендэ автор Ьэм герой бирелеше
III. 3. Автор позициясе Ьэм алымнар терлелеге
Йомгак
Файдаланылган едэбият Ьэм чыганаклар исемлеге
Кереш
Фанни хезмэтнед актуальлеге. XX йезнец икенче яртысында башланып киткан ижтимагый, милли-мэдэни, фэлсэфи, эдаби-нэзари фикердэге яцарыш Ьэм усеш-УЗГ0Реш эдэбият тарихына, мода кадэр тыелып киленган яки бер яссылыкта ейрэнелгэн куренешлэргэ яцача карарга, «эдэби эзлэнулернед ид югары этабы буларак саналган марксистик социология Ьэм социалистик реализм концепциясе басымыннан, югарыдан качлэп тагылган методологик кысу-чиклэулэрдэн» (Хализев, 2000, 10) арынырга мемкинлек бирде. Фэннец киц >кирлекта, терле юнэлештэ эзлэнулэре поэзиядэ да hap юкатны башкачарак тикшеру критерийларын Ьэм интерпретациялэу юлларын ачты. Хаким идеология меЬере сугылган, эмма бугенге яцарышныц жирлеге буларак каралырга хокуклы, 1950 нче еллар уртасында эдэби мэйданга килеп кергэн узенчэлекле лирик Ьэм юморист, сатирик шагыйрь Гамил Афзал тормыш Ьэм ижат юлы да - шундый елкэлэрнец берсе.
Г.Афзал тормышы Ьэм ижат мирасы XX гасыр татар поэзиясен Ьэм гомумэн, эдэбият, ил тарихы, халык язмышын адлауда «ачкыч», купер булып тора. Татар поэзиясенед куренекле классигы С.Хэким Г.Афзал ижатына: «уз кичерешлэре ил, халык язмышы белэн бергэ кристаллашкан шагыйрьне мин шул зур язмышлардад аера алмый башлыйм. Шунда ул ижатыныц ид биек ноктасында басып тора шикелле», - дигэн югары бэясен биреп, узенед шигырьлэрендэ Ьэм тэдкыйть мэкалэлэрендэ Г.Афзалны Г.Тукай, Ш.Бабичлар белэн бер рэттэн куйган иде (69, Хэким, 1968, 6). Эдэбият галиме Ьэм тэнкыйтьче Т.Н.Галиуллин шагыйрьне «XX гасыр татар шигъриятенед горурлыгы» дип атады Ьэм аныд иждтын, тормыш юлын гыйльми ейрэнуне тирэнэйту, фэнни тикшеру мэсьэлэсен кутэреп чыкты (Галиуллин, 2001, 68-70).

твсенде тегеллэштерергэ ярдэм итэ, мэхэббэт heM свйгэн ярныц сыйфатларын, бееклеген, асылын ацлату вазифасын башкара. Свйгэн ярга, аньщ рухи гузэллеге, сафлыгына соклану аша мвхэббэтнеч матурлыгын, бееклеген исбатлау теп эчтэлекне твшкил итэ. Г.Афзал мэхэббэт лирикасыньщ тагын бер узенчэлеге - мэхэббэт матурлыгы Ьэм тормыш ямьсезлеге каршылыгы. Г.Афзал шигырьлэрендэ мэхэббэт шэхесне тубэнлектэн югарыга, ямьсезлектвн матурлык деньясына алып чыгучы сукмак мэгьнэсендэ шэрехлэнэ, яшэу асылы турындагы хакыйкать гашыйкларга гына мэгьлум Ьэм ул мэхэббэт сафлыгы, югарылыгы, бееклеге белэн билгелэнэ. Автор позициясе чиклэренэ мэхэббэт кешене рухи устерэ, дигэн фикер салына, мэхэббэт - хэятны Ьэм шэхесне камиллэштеру чарасы, Мэхэббэт ул - Яшэу дип тэкъдим ителэ.
Шагыйрьнен мэхэббэт лирикасында автор лирик герой турында уйланучы функциясен уз естенэ ала. Шигырьлэрдэ «сурэтлэу, хикэялэу» компоненты кечле, авторныц герой язмышы турында уйлануы, шатлык Ьэм сагыш халэтен кузэтеп, бэялэп баруы лирик герой язмышын Кеше язмышы итеп ацлауны алга чыгара, кеше тормышында мэхэббэтнен узэк урынны алып торуын дэлиллэргэ омтылыш кузэтелэ, лирик геройньщ хисе шигырьне гомумилэштеруче эмоциональ-фэлсэфи фикер итеп бирелэ. Автор позициясенен узенчэлеге шигырьнец композицион тезелешен дэ чагылыш таба. Лирик герой аны чиклэренэ башка «мин»нен (сейгэн яр) утеп керуе «мин» структурасын жимерми, юкка чыгармый. Шул ук вакытта шигъри текстлар эчке диалог тесендэ оешкан, тэмамланган монолог кебек: лирик герой - сейлэм иясе, хис-кичерешлэрен житкеруче, сейгэн яр - сейлэм адресаты - узара эчке диалог барлыкка килэ, эмма сейлэм адресаты «уз» тавышына ия булган геройга эверелми, текст лирик геройньщ монологы белэн чиклэп куела. Лирик герой сейгэне турында сейлэу аша уз хислэрен укучыга житкеруе максат итеп куя, ул - нечкэ кунелле, сизгер, аньщ ечен мэхэббэт матур, беек, серле кеч; моныч белэн автор сею Ьэр кеше дэ кичерэ ала торган хис, ул уз-узецне камиллэштеру,