Вопросы творческого метода и литературных направлений в башкирской литературе 20-х годов XX века

• Автор: Галина, Галима Галимьяновна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 154 с.

РЭСЭЙ ФЭНДЭР АКАДЕМЙЯЬЫ 0Ф0 ГИЛ МИ УЗЭГЕ ТАРИХ, ТЕЛ ЬЭМ Э?ЭБИЭТ ИНСТИТУТЫ

ТСулъязма хокугында Гэлина Гэлимэ Гэлимйэн кы?ы

20-СЕ ЙЫЛДАР БАШКОРТ Э^ЭБИЭТЕНДЭ ИЖАД МЕТОДЫ ИЭМ ЙуНЭЛ ЕШТЭР МЭСЬЭЛЭИЕ

Специальность: 10.01.02 - Рэсэй ФедерацияЬы халыктары э?эбиэте (башкорт эзэбиэте)

Филология фэндэре кандидаты дэрэжэйенэ ДИССЕРТАЦИЯ

Гилми етэксейе - Б. Б. Хесэйенов, филология фэндэре докторы, профессор, БР ФА академигы
0фе -2
ЙеКМЭТКЕЬЕ

1 булек. 20-се йылдар башкорт э?эбиэте, ижади метод, ' йунэлеш

проблемалары

§1. Э^эби йунэлештэр, ижади методтар тураЬында кайЬы бер
фекер^эр
§2. Э?эби процеска дейем ку^этеу
§ 3. Башкорт э^эбиэтендэ футуризм, космизм Ьэм гисъянсылык
тын, сагылышы
Пбулек. Ижади методтар тирэЬендэ бэхэстэр
§1. Реализм Ьэм романтизм эволюцияЬы
§2. Социалистик реализмдын, тыуыуы Ьэм удеше
III булек. 20-се йылдар башкорт э?эбиэтендэ реализм Ьэм
романтизм нисбэте
§ 1. М. Бафури — реалист-э^ип
§2. Б. Хэйри э?эр?эрендэ реализм Ьэм романтизм
§ 3. Б. Ишемголдон, ижади э?лэнеу?эре
Иыгымта
О^эбиэт

Хэ?ерге ил, йэмгиэт тормошобозза Ьуцгы 10-15 йыл эсендэ зур революцион узгэрештэр ижтимаги-социаль удештец йунэлешен, идеологияЬын, принциптарын алыштырыуга алып килде. Системалар, партиялар, платформалар, идеялар, тарафтар алмашынды.
Былар у? сиратында ижтимаги фекерзец бер формаЬы булган эзэбиэттец дэ идея-эстетик караштар системаЬына, ижади методына, йунэлештэренэ, агымдарына йогонтоЬоз калманы, элбиттэ. Совет эзэбиэте исеме юкка сыкты. Социалистик реализм методы инкар ителде, Октябрь революцияЬынан Ьуцгы эзэбиэтте ревизиялау башланды.
Беген, XXI быуат бейеклегенэн, XX быуат эзэбиэтенэ куз ташлап фекер йеретеу объективырак булыр. Свнки 70 йыл коршау эсендэ йэшэп, 1985 йылгы демократиянан Ьуц языусылар, галимдар донъяга, йэмгиэт тормошона яцы кузлектэн бактылар, куп нэмэлэрзе яцыса аса Ьэм баЬалай башланылар. Былар иЬэ Ьуз ирке Ьэм демократии иркенлек шарттарында тарихи уткэнде Ьэм хэ?ергене бетэ дередлегендэ бар катмарлыгы Ьэм кидкенлектэре менэн терле ядмыштар, характерзар аша яцыса художестволы дэйемлэштереугэ ынтылышта, идея-эстетик тарафтар, эзэби йунэлештэр узгэрешендэ айырым-асык кузэтелде. Элек тыйылган темалар кыйыу кутэрелде. Э беген XXI быуатка аяк бадканда демократияга кунегеп, бер аз тынысланып, шау-шыу бадылгас, йырак Ьэм якын уткэндэргэ объектив баЬа биреу мемкинселеге бар.
Эзэбиэт Ьэм мэзэниэт тарихына куз ЬалЬац, шуны курергэ була — быуат башында емертелгэн дэулэт менэн бергэ тарих тепкелдэрендэ тороп калган ижади алымдар, художестволы методтар, шул идэптэн бигерэк тэ реализм тенденциялары Ьис тэ югалмаган, терле осорза идеологик караш бер ни тиклем узгэреп, кайЬы сак шарттарга
уде анлаган телдэ яктылыкка сыгарыу»1, тип сыгыш яЬай. Был темага ул шул йылдарда бик йыш мерэжэгэт итэ Ьэм матбугатта мэкэлэлэрен бадтыра. («Татарстан» гэзитенен 1923 йылдьщ 5 сентябрь Ьанында «Мэсьэлэне едэргэ вакыт» тигэн мэкэлэЬендэ, «Башкортостан» гэзитенен, 1923 йылдьщ 1 июнь Ьанында сыккан мэкэлэЬендэ). Бында ул ике халык осей бер эдэби ядма тел дэ етэ тип башкорт эдэбиэтенен удешенэ карты сыгыш яЬагандарга кэтги яуап бирэ.
Г.ИбраЬимов шэхсиэте тураЬында С.Агиш та уценен, идтэлектэрендэ бына нимэ ти: «Гэлимйэн агай татар эдиптэре,
шагирдары есон генэ тугел, башкорт эдэбиэтендэ эшлэуселэр есен дэ бик якшы, кэдерле укытыусы ине. Унын сарыфы, нэхуе аша деред ядырга, деред Ьейлэм тедергэ эйрэндем. Унын «эдэбиэт канундары» исемле хедмэтен дэреслек итеп, тэу башлап эдэбиэт теорияЬы менэн таныштык. Былар уд заманында баЬалап беткеЬед дур хедмэт ине»1.
Д.Юлтый да уденец Г.ИбраЬимовтьщ 20 йыллык эдэби хедмэте айканы менэн ядган мэкэлэЬендэ унын башкорт эдэбиэтенэ баЬалап беткеЬед йогонтоЬо тураЬында эйтеп китэ.
Югарыла телгэ алынган «Яны эдэби агымдардьщ гегемонияЬы тураЬында» тигэн мэкэлэЬендэ лэ, эйтеп утелеуенсэ, Г.ИбраЬимовтьщ эдэрдэрен реалистик эдэбиэт елгеЬэ тип курЬэтэ. Д.Юлтыйдьщ был мэкэлэЬенэ килгэндэ, ул 1925 йылгы «Художестволы эдэбиэт елкэЬендэ партия политикаЬы тураЬында» тигэн Коммунистар ПартияЬы Узэк комитетыньщ резолюциЬына тиклем ядылган була. Бьш иЬэ Д.Юлтыйдьщ заман Ьулышы, заман талаптарын тойоп йэшэуе тураЬында Ьэйлэй.
Был резолюцияла эдэбиэт елкэЬендэ ин удэк бурыстардьщ береЬе итеп пролетар ядыусылардьщ идея гегемонияЬын тэьмин итеу мэсьэлэЬе
2 Ибрайимов F. Э?эби тел мэсьалелэре тагын кутэрелеп сыта. Безнен байрак. 1923,8 май. 'Лгиш С.. Хикэйэлэр, и^талсктар, мэкэлэлэр, хатгар. 4-се том. 200-се бит.