Табу и эвфемизмы в таджикском языке

• Автор: Акбаров, Акбар Аслонович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 142 с.

Мундарида
Мудадцима
Боби I. Омилдо ва роддои асосии пайдоиши вожатой табуй ва
эвфемистй
1.1. Матолиби мудаддимотй
1.2.1. Эвфемизмдо ва модияти ондо
1.2.2. Эвфемизмдои дадима
1.2.3. Робитаи эвфемизмдо бо зудуроти табу
1.2.4. Аз табуи дадима ба эвфемияи муосир
1.3. Дисфемизмдо - яке аз омилдои асосии пайдоиши вожадои эвфемй
1.4. Эвфемизмдо ва муносибати ондо бо синонимдо
1.5. Эвфемизмдои фразеологй
1.6. Роддои ифодаи эвфемизмдо дар забони тодикй
Боби II. Таснифоти лугавию маъной ва сохтории эвфемизмдо
дар забони тодикй
2.1. Мафдуми таснифоти лугавию маъноии эвфемизмдо
2.2. Таснифоти маъноии эвфемизм. Тафовутдои лугавию маъноии калима ва мафдумдои эвфемй
2.2.1. Эвфемизмдои ифодакунандаи мафдумдои дуввадои фавдуттабий............................................74-8
2.2.2. Эвфемизмдои ифодагари мафдумдои марг ва беморй
2.2.3. Эвфемизмдои ифодакунандаи мафдумдои масоили номатлуб
2.2.4. Эвфемизмдои ифодагари мафдумдои узвдои динсй ва алодаи динсй
2.2.5. Эвфемизмдои ифодакунандаи мафдумдои динояту динояткорй
2.2.6. Эвфемизмдои марбути мафдумдои мавцеи идгимоии
одамон
2.2.7. Эвфемизмдои марбути нудсондои рудонию дисмонии
одамон
2.2.8. Эвфемизмдои ифодакунандаи долатдои дудогонаи биологии инсон
2.2.9. Эвфемизмдои марбути либосдои мардона ва занона
2.3. Данбаи сохторию семантики ва калимасозии эвфемй
2.3.1. Такомули маъной
2.3.2. Аз дисоби эвфемизмдо тавсиа ёфтани маънодои лугавии калимадо
2.3.3. Тарздои дигаргуншавии вожадои эвфемистй
2.3.4. Имкониятдои эвфемии калимадои идтибосй
2.3.5. Сохтори эвфемизмдо
2.3.6. Мансубияти услубии эвфемизмдо
2.4. Таснифи эвфемизмдои забони тодикй аз руи мавзуъ
2.4.1. Эвфемизмдое, ки бо хурофоту эътидод ва оиндои мардумй вобастагй доранд
2.4.2. Эвфемизмдои ифодагари маънодои дурушт, дагал ва дабед
2.4.3. Эвфемизмдои идтимоию тарбиявии услуби баланд
2.5. Эвфемизмдои феълй
Хулоса
Федрасти адабиёт
. Номгуи рузномаву мадалладо
Ихтисорадо
Адабиёти бадей
Мудаддима
Гузориши масъала ва объекта таджик,. Объекти пажудиши рисолаи илмии мазкур зудуроти табу ва эвфемизм дар забони тодикй мадсуб меёбад. Ин мавзуъ дар забоншиносии мо ба сифати кори илмии дудогона мавриди баррасй дарор нагирифтааст. Х,ол он ки табу ва эвфемизм аз зумраи фаслдои мудими лексикология ва услубшиносй ба шумор меравад. Омухтан ва донистани хусусиятдои лугавию маъной, тобишдои услубй ва фардии водиддои лур'авии табу ва эвфемизмдо имкон медидад, ки нутди адабй фадмову нишонрас, нарму гушнавоз ва ифоданок садо дидад. Воситадои лугавии эфемистй ба сифати воситадои услубии баён ва нутд дар бедтару самимитар намудани муносибату муоширати аъзои домеа дар тузаштаю имруз садми чашмрас доранд. Чунин падида дар забону адабиёти классикии тодику форс му д/дат до и мадид мавриди истифода дарор дошт ва дар тарзи нигоришоти баёни адибони зиёде мадоми хос касб кардааст. Таддиди васеи воситадои услубй ва муайян намудани муносибатдои лугавию семантикии калимадо на тандо ба адамияти илмию таддидотй молик аст, балки мудимияти амалй низ касб намуда, дар тарбияи инсони дардониба1 такомулёфта ва хушахлоду содибмаърифат садми босазо дошта метавонад.
Ба мавзуи табу ва эвфемизм мудаддидони тодик тандо зимни баррасии забон ва услубй асардои бадей ва ба табъ расонидани китобдои дарсй ва васоити таълим ишорадо кардаанд (19,26-27; 34,47-48; 52,71-96; 58,156-161), аммо дар шакли кори илмии яклухт дойр ба масъалаи зудуроти забонии табу ва эвфемизмдо дар забоншиносии тодик рисолаи номзадии М. Тодирова тадия ва дифоъ гардидааст, ки дар он водиддои табу ва эвфемизмдои забондои русию тодикй дар данбаи мудоиса мавриди баррасй дарор гирифтаанд (94). Таддидоти мо бевосита ба омузиш ва коркарди амиди масоили марбути табу ва

эмотсионалии нутд ва ифоданокии баён хизмат мекунанд. Дар нутди гуянда ондо хусусияти бадодиву ассотсиативй пайдо мекунанд. Эвфемизмдои дадима ба чунин хусусият камтар содиб буданд. Бо мурури вадт дар натидаи пайдоиши хат ва адабиёти китобй шаклдои ифодаёбии калимадои дурушту дагал ва дабедмаъно тагйир меёбанд ва ба тадрид ба дойи ондо вожадои эвфемистй истеъмол меёбанд ва нутди шифодию хаттй низ характери мураккаб пайдо мекунад.
Эвфемизмдо, чи тавре ки таъкид шуд, ба дидатдои бадодидй, ифоданокй, ассотсиативй ва эмотсионалй доро буда, ин нишонаи ондо дар бисёр мавриддо дар нутд равшан ифода меёбад. Дар забони тодикй ишорадонишиндои «ин» ва «он», донишини шахсии «вай» ба дамин туна хосият моликанд. Ба дои калимаи гургро ба забон овардан яке аз аломатдои он ва ё ишора ба ягон хусусияти он бештар ба назар мерасад. Дар байни мардум масали «номи гургро нагир, ки пайдо мешавад» маълум мебошад. Калимадои мурдан, зоидан ва гайра бе тобиши услубй дар нутд истифода шаванд, аз шунидани ондо шунаванда худро нородату нодиндор дис мекунад. Барой ин долатро сарфи назар намудан, ба дои он вожадои эвфемистие, ки дар ин ё он вазъ калимаи мамнуъро иваз мекунанд ва хушодангу пуробуранганд, ба кор бурда мешаванд. Чанд намуна:
Дард - медмон, ноумед - шайтон; сабук шудан - таваллуд кардан; чашм пушидан - мурдан; буи умед набудан - набудани бедбудй.
Табодули вожадо барои рупуш намудани маънодои лучу урён ва фадш дар гузашта бо мадсади ба нутд бахшидани оданги тамасхур ва ришханд ба вудуъ намеомад. Зеро эвфемизмдо то замони мо ба таври диддй характери ивазкунии калимадои мамнуъро доштанд.