Выражение притяжательности в таджикском литературном языке

• Автор: Гулзода, Навруз
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 192 с.

МУНДАРИЧД
Мудаддима
БОБИ I
Роххои ифодаи морфологии сохибият
1.Бо пасвандхо ифода ёфтани сохибият
2.Бо пешвандхо ифода ёфтани сохибият
3. Бо бандакдонишиндои сохибии энклитики
4. Ба воситаи калимахои мураккаб ифода ёфтани сохибият
БОБИ II.
Ифодаи синтаксисии сохибият дар забони годики
1.Ифодаи пешояндии сохибият
2. Мавдеи пасояндхо дар ифодаи маънои сохибият
3. Ибора ва мафхуми сохибият
4. Иборахои исмии изофй
4.1.Иборахои изофии исмие, ки сохибияти модциро ифода мекунанд
4.2. Иборахои исмии изофие, ки мансубиятро нисбат ба замон
ифода мекунанд
4.3. Мансубияти амал дар иборахои исми изофй
4.4. Ифодаи мансубияти дузъ ба кулл дар иборахои исмии
изофй
4.5. Иборахои исмии тавсифй бо тобиши сохибият
4.6 Иборахои исмии изофи ифодакунандаи муносибатхои
хешутаборй
4.7. Иборахои исмии изофие, ки муносибатхои идтимоиро
ифода мекунанд
4.8. Иборахои исмии изофии мадозй бо тобиши муносибатхои сохибият ва дорой
4.9. Иборахои исмии изофие, ки муносибатхои дорой ва
зарфиятро ифода мекунанд

4.10. Иборахои исмии изофй бо тобиши муносибатхои
навъи маъмурй
4.11.Иборахои исмии изофй бо ифодаи омехтаи тобишхои
дорой мансубият ва сохибият
4.12. Иборахри исмии изофй бо компонента сох,иб
4.13. Иборахри исмии изофй бо компонента асосии Худованд
ва баъзе муродифоти он
4.14. Иборахри исмии изофии сертаркиб бо тобишхои
маъноии мачозй
4.15. Иборахои исмии изофй бо чузъи тобеи чонишинхои нафсй-таъкидй
4.15. Иборахои исмии изофй, ки чузъи тобеи онхо бо пасванди
-ино
5. Иборахои гайриизофии пешояндй дар ифодаи сохибият
Хулоса
Фехристи адабиёт
МУКАД Д и м л
Гузорнши масъала. Забони адабии тодикй, ки таърихи бештар аз хазорсола дорад, дар робита ба таъсири омилхои дохилй ва хоридй пайваста инкишоф ёфта, суфтаву ганй гардидааст ва имруз дар шакли як забони дорой таркиби бои лугавй ва сохти грамма гикни мукаммал шинохта шудааст. Вале ин далели он нест, ки масъалахои забони ходики батамом халли худро ёфтаанд. Забон чун табиати зинда хдмеша дар рушду таракхй к;арор дорад ва хдмеша х,амк,адами замон ва чамъият аст, баробари он к,адам мезанад, таракдисти сиёсй ва иктидисодии сохти дамъият аз забон талаб мекунад, ки такмил ёбад. Ана, хамин гадозои замон ва чомеаи пайваста таравдикунанда сох,ибони забон, бавижа, забоншиносонро водор месозад, ки дар хдлли проблема ва масоили грамматика собиткддам бошанд.
Бо саъю кушиш ва зах,матх,р'и зиёди забоншиносони гочик, аз чумла устод Айнй С, Бозидов Н., Баффоров Р., Зикриёев Ф, Исматуллоев М., Камолиддинов Б., Крсимова М., Маъсумй Н.,Мачидов Мирзоев А., Рустамов Ш., Саймидцинов Д., Тодиев Д., Дураев Г., ва дигарон дар тахкики масъалахои грамматикаи забони адабии точикй ?<орхои арзишманде андом дода шудааст. Вале то хануз дар грамматика масъалахои зиёде мавдуданд, ки ба омузишу дустуду ниёз доранд ва халли онхо, бешак, боиси таклими грамматикаи забони тодикй хохад буд.
Аз ин ру, лозим дониста шуд, то кореро дар хусуси ифодаи сохибият, ки яке аз масъалахои тахкикнашудаи грамматикаи забони тодикй махсуб мегардад, ба андом расонем. Сохибият чун як макула (категорияи)-и забон то хол мавриди омузиши бунёдй карор нагирифта бошад хам, дар бораи он баъзе ищороти умумй дар корхои то кунун таълифёфта ба назар мерасад (1; 2; 6; 21; 30; 32; 33; 38; 46 67; 74 81). Он ишороти умумй, ки дойр ба масъалаи мазкур дар кори забоншиносон

ба маънои решай калима вобаста аст. Вожахои маънои манфидошта, ки ба исмхои маънй тааллук, доранд, инх,оянд: вахмнок, вохиманок, хайбатнок, зарарнок, хашмнок, айбнок, хатарнок, дахшатнок, гамнок, дарднок, хавлнок, тарснок, шубханок, гарзнок ва г. Калимахри вахм, вохима, дахшат, таре, хавл барои ифодаи маънои биму харос доштан аз тасаввури ходисаву руйдоди мудхиш истеъмол шуда, муродифи мутлади якдигар мебошанд ва ба пасванди - нок як муносибати маънои бо холати ногувор гирифтор буданро ифода мекунанд:
Басо хоб, к-аввал бувад хавлнок,
Нишот оварад чун шавад руз пок (169, 37).
Сад танга ба хотири падарам. Амлокдор арвохи падари маро бисёр хурмат мекардааст, -табассуми дарднок кард Восеъ (204, 18). Матарс, аз дон, ки дар дил тарснок аст,
Х,ам аз бими худат бо хам халок аст (219, 113).
Вожахои зарарнок - зиёндор, мукрбили нафъу суд; айбнок-нуксондор, пурнудсон; хатарнок - пурхавф, гамнок- мубталои гуссаву гам; дарднок - пуралам (фарёди дарднок, номаи дарднок); шубханок -шак доштан, гумон бурдан, нобоварй, гаразнок - максаднок, кору андешае мувофиди муроду мадсади хеш, дасди бад доштан ва гайраро ифода мекунад:
Х,ар руз ба хун резам оиву ракиб аз пай,
3-он вокиа хушхолам, з-ин восита гамнокам (219, 90).
Ашраф табелчии Тутсада давони мулоимхунуки шубханокро чашми дидан надошт. (193, 67); Рафтори занак ба Комилов шубханок намуд. (193, 35)
Чи тавре ки дар боло гуфтем, пасванди - нок бо вожахои маънои мусбатдошта низ бисёр меояд: шарафнок, шухтарнок, сифатнок, сехрнок, хикматнок, фонданок, кудратнок, тантананок, саодатнок, хоснятнок, завкнок, тарабнок, боваринок, гайратнок, самаранок, сарватнок, сахмнок, гобнок, илмнок, кароматнок ва монанди инхо. Ин вожахо низ