Причастные словосочетания в романе "Ёддоштхо" Садриддина Айни

• Автор: Темурова, Момагул
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 147 с.

АКАДЕМИЯМ И1МХОИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ИНСТИТУТИ ЗАБОН ВА АДАБИЁТИ БА НОМИ РУДАКЙ
Ба хукми дастнавис
ТЕМУРОВА МОМАГУЛ ЦУРБОНАЛИЕВНА ИБОРАХОИ СИФАТИ ФЕЪЛЙ (дар «Ёддонпхо»-и устод Айнй) РИСОЛА
барои дарёфти дарацаи илмии номзади илми филология аз руи ихтисоси 10.02.22. - Забонхои мамлакатдои хоричии Аврупо, халкхои Осиё, Африко, Австралиё ва бумиёни Америка (забони точикй)
Рохбарони илми:
доктори илми филология
А. Мирзоев ва доктори
илми филология С. Назарзода
Душанбе
МУНДАРИА
Мукаддима
Боби аввал. Ибораи сифати феълй ва хусусиятхои он
§1. Матолиби мукадцамотй
§2. Бахси ибора ва баьзе хусусиятхои он
§3. Хусусиятхои ибораи сифати феълй
Боби дувум. Ибораи сифати феълии пешояндй §1. Матолиби мукадцамотй §2. Иборах,ои сифати феълй бо пешояндхои аслй §3. Иборахои сифати феълй бо пешояндхои номй §4. Иборахои сифати феълии алокаи хамрохй
Боби сеюм. Макрми услубии ибораи сифати феълй дар сабки
нигориши Айнй
§1. Матолиби мукадцамотй
§2. Иборахои сифати феълй ва дойгохи онхо дар сабки нигориши «Ёддоштхр»
§3. Содагарой ва накши он дар сабки нигориши «Ёддоштхр»
§4. Тасвири нахвии иборахои сифати феълй дар асар
Хулоса
Фехристи адабиёти илмй
САу'

МУКДДДИМА
1. Ауамияти піший мавзуъ. Забони адабии тодикй аз ибтидо то ба имруз бо вудуди дигаргунидо асолати бунёдиашро чун забони меъёр дифз намудааст. Ин забони меъёр дар тули таърих барои содибони он якдасту добили фадм будааст ва аз дудуди дарни 16 ба баъд бо тасаллути сулоладо ва хукуматхои мухталифи бегонатабор, тахаввулоти идтимой, сиёсй ва адабй дар низоми пайвастори маъной ва сохторй дучори тагйирот ва тахаввулоти наве мегардад, ки ин дигаргунихо марбут аст ба иборахо, таркибот ва луготу истилодоти нав, тагйиребии унсури маъной ва чойгохи калима ва иборахо, нуфузи лугот ва ибороти арабй ва арабихои форсисохт, родёбии лутот, истилохот ва колибхои иборасозии турки ва мутулй, вуруди вожахо ва ибороти колиби гуишдои мухталиф, таъсири тарчумаи тадтуллафзй ва вомгирии маъной вожа ва ибороти забондои дигар, ки бешак, ба сохторй сарфию надвии забон таъсири зиёд гузоштаанд.
Махсусан, тагйирот ва тадаввулоте, ки. дар забони форсии тодикй тайи як асри1 охир ба амал омад, ходисаи нодир буда, бадсу арзёбии ин раванд ба таддидотдои муфассалу дудогона ниёз дорад. Дар ин росто тадкики равишдои- нав ва донуниятдои умумии мавдудият ва инкишофи забони тодикй, тахаввулоти сохторй ва тагйиротдои морфологию синтаксисии он меъёре барои мизони арзёбии мушкилоти мавдуд ходад буд.
Аксари мудакдикон бар ин назаранд, ки забони адабии муосири тодик дар диёс бо забони адабиёти классикй дигаргунидои зиёдеро аз cap гузаронидааст. /75; 77; 61: 62; 127 - 165/. Ин тагйиротро баъзе забоншиносон- тандо ба таъсири' забони гуфтугуй алодаманд медонанд. Вале, ба назарн мо, омилдои сиёсй ва идтимой низ ба ин раванд бетаъсир набудааст.
2. Интихоби мавзуи тацицот. Тагйирот ва тадаввулоте, ки аз ибтидои асри бист дар забон рух дод, дар осори устод Айнй инъикос

Айнй дар эдоди иборахои сифати феълй меъёрхои умумии забони китобии тодикиро асос карор дода, дар ин замина ба забони содаи муховара такя менамояд.
Корбурди хадафманди услубии иборахои сифати феълй дар осори бадей низ баъзе чихатхои хосп ин вохиди нахвиро нишон медихдд. Тарзи ифоданоки истеъмоли иборахои сифати феълй дар сабки нигориши устод Айнй ифодагари маънохои мухталиф мебошад. Чунин хусусияти иборахри сифати феълиро дар чумла забоншинос X. Хусейнов ба мушохида гирифта, аз чумла менависад. «Роли ифоданокии иборахои сифати феълй дар он аст, ки онхо дар чумла на танхо амалиёти ба субйект вобастаро нишон медихад, балки обйектро хам мувофиди амалу холати замониаш вобаста ба амалиёти субйект нишон медиханд. Онхо на факдт хусусияти тавсифй, балки хусусияти алодамандии тавсифу идрокунандаи амалро хам ифода мекунанд» /130;140/. Ин тарзи ифодаи ибораи сифати феълй доираи тасвирро тавсеа бахшида, гуногунии амалеро, ки ба субйект муносибати чудонашаванда дорад, нишон медихад. Ин хусусияти хос то чое бо назардошти амалиёту субйект ба тарзи тафсилии иборахои сифати феълй марбут мешавад. Навъи тафсилии ин гуна иборахо дар тарзи нигориши устод Айнй хусусиятхои хоси услубй дорад, ки дар дисмати охири рисола бахсро дар ин мавзуъ идома хохем дод. Х,оло фадат хамин дадар метавон гуфт, ки устод Айнй ба чунин шакли ифода эътибори хос додааст.
Забоншинос X. Хусейнов барои таъйиди хусусияти дигари иборахои сифати феълй чумлаи «Курбоналй коргарони дар зери дасти худаш коркунандаро бо як нахудшурбои бегушт зиёфат карда ба онхо-гуфт»-ро идтибос карда менависад: «Ибораи сифати феълии «дар зери дасти худаш коркунанда» баробари ба обйект (коргарон) тобеъ будан ба субйект (Курбоналй) муносибати чудонашаванда дорад. Ба ин дар таркиби ибораи сифати феълй мавчуд будани ибораи «дар зери дасти