Зерноводческая терминология таджикского языка: структурно-семантический анализ

• Автор: Хакимова, Башорат Наимовна
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2008
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 149 с.

АКАДЕМИЯМ ИЛМХРИ ДУМУРИИ ТОДИКИСГОН ПАЖУХ,ИШГОХ,И ЗАБОН ВА АДАБИЁТИ БА НОМИ РУДАКЙ

Ба хукми дасгнавис

Хакимова Башорат Наимовна

ИСГИЛОХОТИ ЕАЛЛАКОРИИ ЗАБОНИ ТОДИКЙ: ТАХДИЛИ СОХТОРЙ ВА МАЪНОЙ

Рисола барои дарёфти дарачаи илмии номзади ИЛМХ.ОИ филологи

Аз руи ихтисоси: 10.02.22 - Забонхои халкхои Аврупо, Осиё,

Африко, бумиёни Амрико ва Австралиё (забони тодикй)

Рохбари илми: доктори илмхои филологи Назарзода Сайфиддин

Душанбе

нахустин дехкон донаи гандумро аз табиат чида, ба замини нарм пошид. Гандум нашъунамо карда хуша бает ва дар сараки он донахои тиллогун пайдо шуданд. Бо рохи интихоби сунъй дехкон аз галлаи ёбоии як-ду донагй ДгШсит топососит) гандуми бисёрдонаи обчувозй ЬгШсшп вреИа-ро ба даст овард. Ин мархилаи мухимме буд дар таърихи кишоварзй, ки ин мархиларо метавон ибтидои инкилоби сабз номид. Бузургон гуфтаанд «Он ки гандум корид, истикдол даравид».
Ба кабилахои бодиянишини кадима хосиятхои надиби замин, ба ин васила ба даст овардани зироати серхосил маълум гардидааст. Онхо мушохида кардаанд, ки тухми гандум, дав ва дигар зироатхо дар замини корам бештар хосил медихад. Дар натида мардум мукиминишин гардида, кишоварзй ба манбаи асосии тавлиди неъматхои моддй табдил ёфт.
Хдмин минвол, аз даврахои кадим фалсафаи муносибатх'ои инсон ва замин ба миён омад. Дехкони асил ба замин мехр бает, олоти коркарди хокро кашф намуд, такмил дод, зироатро ба даст овард.
Олими генетик, агрономи маъруф, академик Николай Вавилов Осиёи Наздику Миёнаро ба яке аз сарчашмахои пайдоиши кишоварзй мансуб донистааст.
Набототи бойи Тодикистон ва санъати бехамтои дехдонии тодикон дар генофонди дахонии зироат сахми арзандае дорад. Ин манбаи «вавиловии» зироат дар аерхои УШ-УП-и пеш аз мелод пайдо шудааст. Ва аз нуктаи назари дугрофй ин маркази зироат минтакаи пахновари Осиёи Миёна, Афгонистон, Эрон ва Х,индустони Шимолиро дарбар мегирифт.
Бостоншиносон дар худуди Тодикистон кадимтарин шахри Осиёи Миёна - Саразмро кашф намуданд. Хдфриётхои бостоншиносй нишон додаанд, ки маданияти саразмихо - аддодони сугдиён ба давраи неолит мутааллид буда, таърихи 5-6 хазорсола дорад. Дар байни бозёфтхои археологи асбобу андоми зироаткорй, олоти сангину бириндй барои коркарди замин, омочу каландхои ибтидой ва гайра хастанд

кузахои сафолй тухмихои нимсухтаи гандум,дав ва давдор махфуз монда буд.
Бозёфтхои бостоншиносию таърихй шаходат медихднд, ки дабилахои хиндуаврупой дар Осиёи Пеш дар худуди хазорсолахои X-VIII кабл аз солшумории мелодй маскун гардидаанд. Инхо нахустин тоифахоеанд, ки пешаи кишоварзиро баргузидаанд.
Кдбилахои ориёй нахустин кишоварзони таллакор буданд. Онхо аз миёни анвои гандуми худруй бехтарин навъи он - тритикум спеята, навъи обдувозии онро баргузидаанд ва онро орд кардаву нонпазиро ба рох мондаанд. Аз ин ру, онхо ба кишти ин навъи гизои одамй ибтидо гузоштаанд. Дар поёни хазорсолаи севуми пеш аз мелод кишти гандум ба кишти зироати ба шурахок тобовар - дав бадал карда шуд. Батадрид ниёгони ориётабори тодикон кишти дигар анвои зироатро ёд гирифтанд ва чунончи мухаддидони таърихи кишоварзй зикр намудаанд, ватани аслии бисёре аз навъхои дигари зироатро метавон аз Осиёи Марказй ва манотиди хамдавори он бояд дусту чу кард.
Тодикистон яке аз марказхои пайдоиши кишти обй буд. Дар 0F03H даврадои мезолит ва энеолит, яъне дар хазорсолаи VI-V пеш аз мелод истифода бурдани гулбахои сафолй ва бириндй барон такмили техникам обёрии замин, руёнидани хосили фаровону устувори зироатхою мевадот, бахри тадвияти идтисодиёти дехот мусоидат кард. Фарханги пешрафтаи зироаткории аддодони тодикон, ки ба василаи обёрии маснуии замин ба пайдоиши навъхои бехтарини зироат ва чорвои хушзот ибтидо гузошт, ба ташаккул ва тавсеаи идтисодиёти шахрхо, инкишофи хунармандй, ба миён омадани бахшдои мухталифи илмхои табиатшиносй, идтимой, инсонй ва фархангу хунар мусоидат карда, ба хамин васила барон инкишофи минбаъдаи тамаддуни миллй замина гузошт. Дуллаи баланди инкишофи ин тамаддун ба замони Сомониён рост омадааст, ки ин давраро асри тиллоии эхёи тамаддуни тодикон номидаанд.

Дар ин росто ду омили мухимро дар хифз ва нигахдории гановати л у гав ии забони форсй-точикиро зикр кардан зарур аст:
а) осори манзум ва мансури адабй, илмй ва таърихй;
б) фарханпюмахои мухталифи форсй-тодикй.
Дар баробари дигар бахшх,ои лугати забони форсй-тодикй, калимаву истилохоти марбут ба бахши кишоварзй, ки дар асрхои миёна ва карнх,ои баъдй барон мардуми форсизабон хдмчун яке аз сох,ах,ои асосии иктисод ва василаи мухими рузгузаронй боки монд, дар осори гаронбахри даврони класикии забони форсй махфуз мондааст.
Фархангхои классикии точикй хам дар бораи инкишофи вожаву истилохоти сохаи кишоварзй маълумоти фаровони забони медиханд [1, 747-763], ба мисли ин истилохоту таркибхо: бисёртухма, банг, барзигар, гиёх,дармон, говдум, дуруштдона, даштй, даштак, даштон, даштопмарз, даштонистон, даштонмарзй, донак, зардгун, зарринтоц, зах,рогии, киштзор, кукнор, мориспанд, наск, нахушкидан, пихол, пайвандгузин, парастишгар, рованд, резахор, рездона, сада, сахтчуб, хавра, хирманбардорй, уарвишптухм (бисёртухма), х,амешабах,ор, шоспаргам, чахмарз, июумарзй в а гайрахо.
«Лугати фурс»-и Асадии Туей, «Кафш-ул-лугот»-и Абдурахими Бахорй (аерхои ХУ1-ХУП ), «Фарханги чахонгирй»-и Хусайни Инчу (асри XVII ), «Фарханги Рашидй»-и Абдурашиди Таттавй (асри XVII), «Бурхони ачам»-и Рой Тик Чанд (асри XIX), «Чароги хидоят»-и Алихони Орзу (асри XVIII), «Еиёс-ул-лугот»-и Мухаммад Тиёсиддин (асри XIX) ва дигарон, ки дар лексикографияи форсу точик сахми бузурге доранд, махз дар хамин давра офарида шудаанд.
Хусусан, «Фарханги чахонгирй»-и Хусайни Инчу, ки дар заминаи тамоми калимоти аслй ва идтибосии дар адабиёт мустаъмал нигошта шудааст, маводи харчи бештари захираи бойи лугавии забонамонро фаро гирифта, яке аз чомеътарин лугатхои тафсирии даврони классики мебошад. Дар ин лугат теъдоди муайяни калимахои марбут ба сохаи кишоварзй гирд оварда шудаанд. Масалан, факат интихобан номбар