Социологические аспекты развития таджикского литературного языка (20 - 30-х годов)

• Автор: Вахобов, Толиб
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 396 с.

АКАДЕМИЯМ ИЛМХ.ОИ ДУМХУРИИ ДОДИКИСТОН _ ИНСТИТУТЫ ЗАБОН ВА АДАБИЁТИ БА НОМИ РУДАКИ ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ДУМХУРИИ ТОДИКИСТОН ДОНИШГОХІИ ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ АКАДЕМИК Б.ГАФУРОВ

Ба хукми дастнавис

Вахдобов Толиб

ДАНБАХ.ОИ СОТСИОЛИНГВИСТИИ РУШДИ ЗАБОНИ ТОДИКИИ АДАБИ (СОЛХ.ОИ 20-30 АСРИ XX)

Ихтисос: 10.02.22. Забонх,ои халк,х,ои мамлакатх,ои хоридии Аврупо, Осиё, Африк,о ва бумиёни Америка ва Австралия (забони тодикй)

Рисола барои дарёфти дарадаи илмии доктори илми филология

Мушовири илмй:

узви вобастаи АИ Тодикистон, доктори илмх,ои филология, профессор Д.Саймидцинов

Душанбе

Мундарида
Мудадцима
Боби І Сиёсати ленинии баробархукукри забонхри миллй
Боби II Масоили ислохрти алифбо дар солхри 20-30 дар Тодикистон
2.1 Матолиби умумй
2.2 Такмил ва ислохр алифбои арабиасоси форсй дар Озарбойдону Эрон
2.3 Такмил ва ислохр алифбои арабиасос дар думхурихри туркзабон
2.4 Такмил ва ислохр алифбои арабиасоси форсй(тодикй) дар
Тодикистон
2.5 Табдили алифбои арабиасос ба алифбои лотинй дар кишвархри шаркр шуравй
2.6 Тамоюли табдили алифбои русй ба лотинй дар Русия
2.7 Табдили алифбои арабиасос х,амчун «Индилоби маданй дар Шарк,»
2.8 Табдили алифбои арабиасоси форсй(тодикй) ба лотинй дар Тодикистон
2.9 Раванди табдили алифбои арабиасоси форсй(тодикй) дар мархрлаи
аввал
2.10 Раваиди табдили алифбои арабиасоси форсй(тодикй) дар мархрлаи
дуюм
2.11 Нахустин андумани илмии забонишносй ва алифбои лотиниасос дар Тодикистон
2.12 Интишор ва истифодаи алифбои лотиниасос дар Тодикистон
2.13 Заминахри табдили алифбои лотиниасос ба алифбои кириллй
2.14 Чдраёни гузариш ба алифбои кириллй
Боби III. Бахр дар атрофи забони тодикии адабй хдмчун дузьи таркибии
сиёсати забонй дар солхри
3.1 Матолиби назариявй
3.2 Матолиби умумй
3.3 Такримоти худудхри маъмурии Осиёи Миёна дар солхри 1917-1924 ва вазъи амалкарди забони тодикй
3.4 Сиёсати миллй ва забонии Ч.МШС Туркистон
3.5 Сиёсати миллй ва забонии Ч.ХШ Бухоро
3.6 Такримоти худудхри миллй дар солхри 1924-1929 ва вазъи амалкарди забони тодикй
3.7 Масоили мубрами забони тодикии адабй дар солхри 20-30
3.8 Мубохрсахр дар атрофи забони тодикии адабй дар солхри
3.9 Бахрхри атрофи забони тодикии адабй ва лахдаи муттако дар
солхри
3.10 Кунгураи тодикони Узбекистон ва накрій он дар хдллу фасли масъалахри забони тодикй дар солхри
3.11 Макрми нахустин Андумани забоншиносони тодик дар хдллу фасли бахри забони тодикии адабй дар солхри
3.12 Гузориш ва х,алли баъзе масъалахри сохтмони забон дар солхри
Хулосахр ва натидагирихр
Манобеи илмй
Фех,ристи ихтисорот

Мукдцдима
Дар нимаи дуюми дарни бистум дар забоншиносии собид шуравй бахши наве бо номи забоншиносии ичтимой ё сотсиолингвистика арзи вудуд намуд, ки дар ташаккул ва мадоми он як гуруд забоншиносони варзидаю пешрав, аз дабили профессорон В.Виноградов, Ф.П.Филин, Г.В.Степанов, В.А.Аврорин, И.К.Белодед, Б.А.Серебренников, Е.А.Бокарев, Е.Д.Поливанов, Ю.Д.Дешериев, М.И.Исаев, Л.Б.ЕГикольский, К.М.Мусаев, А.Д.Швейцер, К.Х.Ханазаров,
В.К.Журавлёв ва дигарон хидматдои арзанда анцом доданд ва асардои илмии он до дар тавсиаи самтдои тадкикоти илми забоншиносии кишвардои собид шуравй ба дайси заминадои назариявии пажудиш сахми пурарзиш доштанд ва имруз низ доранд. Хдмвора ба ин дар дум дури дои собик; шуравй, аз думла дар Тодикистон ба омузиши масоили забоншиносии идтимой таваддух ва рагбати беандоза сурат гирифт, ки дар дамон солдо аз мавзуи мубрами риштаи забоншиносй будани он гуводй медидад. Дар солдои 50-80-ум, ба хусус соли 1952 баъди таъсиси Шурой илмии омузиши проблемаи комплексии «Доиумдои инкишофи забондои миллй дар робита ба таракриёти миллатдои сотсиалистй» аз дониби Раёсати АИ ИДШС бо сарварии академик В.Виноградов дар омузиши масоили сотсиолингвистии забондои шуравй, аз думла забони тодики адабй таваддуди бештаре аз дониби олимони забоншинос сурат гирифт. Мадз дар дамин давра вазифа ва самтдои асосии тадкикоту пажудишдои данбаи сотсиолингвистии инкишофи забондои халдияту миллатдои шуравй баъди пирузии Иьщилоби Октябр ба таври возед ва бо дар назардошти сиёсати забонии дукмрони давр тардрезй гардид. Дар дамон солдо тавассути шурои зикршуда, ки ба дайати он олимони варзида ворид шуда буданд, ба таддид ва дамъбасти масоили мубрам ва шоистаи пажудиш-донуниятдои инкишофи забондои адабии халддои ИДШС дар давраи шуравй, омилдои сотсиолингвистию забонй ва таъсири ондо дар рушди

Агар мо дар заминаи ардоми бадисобгирии адолии Русия ва баъзе дисматдои Осиёи Миёна, ки соли 1897 доир гашта буд, дадвали долати саводнокии мардуми он кишвардоро тадия кунем, маълум мешавад, ки аз назари фисадии саводнокии адолии Осиёи Миёна мавдеи охирро ишгол мекунад. Масалан:23
Мавзеъдо Фоизи саводнокии адоли
Х,арду дине мардон Занон
Русия
К,исмати Аврупоии Русия
Сибир
Кавказ
Осиёи Миёна
Тавре, ки аз радамдои фавд бармеояд, сатди саводнокии мардуми Осиёи Миёна 6-фоизро дар бар мегирад. Ва до из аст дайд намоем, ки дар асару таддидотдои олимони гуногунпеша, ки дар мавриди вазъи саводнокии мардуми тодикзабон пеш аз индилоб мудокима рондаанд, голибон ардоми 1,5 то 6-7 фоизро нишон додаанд24, ки ба фикри мо водеатро ифода карда наметавонанд. Ин чанд сабаб дорад ва зикри ондо барои арзёбии айнии ин масъала кумак мерасонад. Аввалан, дар мавриди мафхуми савол моро зарур аст, ки равшанй андозем ва дар диёс онро дар Осиёи Миёнаю Русия мавриди тадлил дарор дидем. Зеро пеш аз индилоб (таърихан) мафдуми савод ва модияти он дар байни мардумони Аврупо ва Шард, дар мисоли Осиёи Миёна, тафридаи сифатию усулиро доро будааст.