Таджикская спортивная терминология

• Автор: Шафоатов, Азал Нусратович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 210 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЧУМ ХУ РИМ ТОЧИКИСТОН

ДОНИШГОХИ ДАВЛАТИИ ОМУЗГОРИИ ТОЧИКИСТОН ба номи САДРИДДИН АЙНЙ

Ба уукми дастнавис ШАФОАТОВ АЗАЛ НУСРАТОВИЧ

ИСТИЛООТИ СОХДИ ВАРЗИШ ДАР ЗАБОНИ ТОНИКИ

10. 02. 22- Забонхои халкхои мамолики хоричи Европа, Осиё Африка, бумиёни Америка ва Австралия (забони тодикй)
РИСОЛА

барои дарёфти дарачаи номзади илми филология

Рохбари илми: доктори илми филология, профессор Исмоилов Ш.

ДУШАНБЕ
МУЦАДЦИМА

Гузориши масъала

Таххики истилохот яке аз масъалахои мухи ми сохаи забоншиносист. Истилохоти хар як забои, катъи назар аз мансубияти худ ба ин ё он бахши амалиёти инсон, аксаран таърихи пешин доранд ва дар ниход бисёр далелхоеро нигох медоранд, ки баррасй ва натидагирй аз оихо барои халлу фасли минбаъдаи як катор мавзуъхои халталаби боби лугах, бахши калимасозиву калимабандй, сохаи этимология ва амсоли инхо аз ахамият холй нахохад буд.
Бояд гуфт, ки тадкики истилохот чун як кдбати махсуси лексикология на танхо ахамияти назарй, балки ахамияти амалй низ дорад. Ч,ихати назариву амалии он дорой хам данбаи фархангиву маърифатй ва хам данбаи идтимоист. Аз ин ру, омузиши истилохоти сохаи варзиш дар забони тодикй басо марокангез аст. Маводи фаровоне, ки мо дар даст дорем, собит месозад, ки истилохоти бахши варзиш зинахои махсуси ташаккулу тахаввулро аз cap гузаронида, дар давоми асрхои зиёд такмил ёфта ва ба як системаи муайян даромадааст. Истилохоти ифодагари навъхои варзиш аз нигохи семантика, шакли грамматикй, муносибати забонй, омилхои зухурот хеле долибанд. Хдмаи ин дар мадмуъ водор сохт, ки истилохоти марбут ба сохаи варзиш хамдун системаи яклухт мавриди баррасй карор гирад.
Зарурати интихоби мавзуъ
Таркиби лугати забон аз кдбатхои гуногуни вожахо иборат аст. Яке аз кабатхои маъмули он сохаи истилохот мебошад. Истилохоти забони тодикй таърихи пешин дорад ва дар тули асрхои зиёд зина ба зина ташаккул ёфта, як системаи муайян ва усутвор пайдо кардаанд.

Метавон афзуд, ки иртиботи забон бо протсесси тафаккур ва олами »
рухиву хмаънавиёти инсон махз дар бахши истилохот барчаста эхсос '
мегардад. Ин аст, ки истилохот тамоми пахлухои фаъолияти чомеаро фаро гирифта, ба сифати як бахши мустакили лексика хамеша дар ; инкишоф аст. [
Истилохот ифодагари номи ашё ё мафхумхои ин ё он сохаи
муайянанд ва дар сурати вохидхои махсуси лугавие зухур меёбанд, ки мустакиман дар доираи хамон соха амал мекунанд. Ба таври дигар, истилохот лутати махсуси ягон сохаи илму техника, санъату фарханг ва амсоли инхо мебошанд, ки бо хусусиятхои илмй ва кону ну к,оидахои маъруфи худ аз вожахои мукаррарй чудо шуда меистанд.
Лексикаи забон масъалахои гуногунро фаро мегирад. Яке аз он масъалахо дар забоншиносии точик тадкики батаанй ва хамачонибаи истилохоти ил м ист, ки то имруз мавриди боздиди пурра карор нагирифтааст. Замони хозира даврони инкишофи босуръат ва зухуроту такомулоти бахшхои алохидаи илм ва сохахои мухталифи техника аст, аз ин ру, дар назди забоншиносони точик вазифахои хеле мухим меистад, ки тахким ва такмил бахшидан ба сохту системаи истилохоти забони точикй аз чумлаи онхост. Масъалан тарчумаи адабиёти илмй-техникй, умури истилохот, мураттаб сохтани лугатхои тафсирию нимтафсир ва дузабонаву бисёрзабона, сохавй, муховараву маълумотномахо ва баъдан кор дар бобати ба низом даровардану мукаммал сохтани ин ё он сохаи истилохот ва гайра аз вазифахои аввалини забоншиносии точик махсуб мешаванд.
Х,ар як сохаи илм вазифахои муайян дорад, ки махсус ба назарияву амалия, мохияту мундаричаи хамон соха нигаронида шудаанд ва бе ичрои онхо оид ба конунияти инкишоф ва вазъи у мумии истилохоти он соха як тасаввуроти амид ва диди тоза пайдо намудан аз имкон берун аст. Ин нигошта ба сохаи варзиш дар Точикистон, ки таърихи кадима дорад, низ иртибот мегирад.

Хулоса, аз тафсилоти боло аён мешавад, ки истилохоти эрониасли сохаи варзиш:
а) аксаран дадимаанд ва таърихи дуру дарози пайдоиш доранд: шатранч. шохмот. вору (пуштнокй шинно кардан), таковар. нарл. фалахмон. хокпплла аз хамон дабиланд.
б) дисме аз онхо то замони мо ба тагйироти овозй дучор шудаанд: кустй, куштй (гуштй // гуштин). асвор (савор), осирис // аспарис (аспрез), ошновар (шиновар).
в) дисман ба датори архаизмхо гузаштаанд: шатранч (шохмот), туй. чавгон (чавгонбозии руи асп аз нав эхё гаштааст).
г) баъзе аз истилохот дойи худро ба неологизмхо додаанд: аспарис-ипподром. муштзанй-бокс. киш-шах.
г) як гурухи онхо дар долаби сохтори таърихии худ имруздо низ дар гардишанд: аспдавонн. асппойга. найзапартой.
д) бархе аз истилохоти ин соха характери лахдавй доранд ва дар таркиби луґавии лахчахои забонамон махфуз мондаанд: хурусчанг. момаланг. аловпарак. бандчахак. лолачннакон. аспгирак, хола-хола. гиригиракон ва Faiipa.
е) истилохоте хам мавчуданд, ки шакли овозию грамматикии худро то имруз бетагйир нигох доштаанд: камон. тирандозй. тир, шиноварй. гаввос, обдон.
Истилохоти зрониасл микдоран хеле фаровонанд ва дар системаи истилохии сохаи варзиш як дабати басо мухимро ташкил медиханд.
Бояд тазаккур дод, ки дар аксари сохахои илму техника дар охирдои садаи XX ва аввали дарни XXI тамоюли чахоникунонии истилохот ба чашм мерасад. Ин амал бештар ба истилохоте мансуб аст, ки баромади юнонй, лотинй, немисй, франсузй, англисй ва русй доранд, ки онхо дар мачмуъ бо унвони истилохоти байналмилалй ёдрас мешаванд. Ин аст, ки ба чои бисёр истилохоти сохаи варзиш дар забони точніш вожахои