Обособленные члены предложения в современном таджикском литературном языке

• Автор: Валиев, Хокимхон Сафолович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 164 с.

Донишгои миллим Тоцикистон
Ба асоси дастнавис
Валиев Хркимхон Сафолович
Аъзои истисноии чумла дар забони адабии муосири
тодикй
10.02.22 - забонхои халадои хоридии Аврупо, Осиё, Африк,о, бумиёни Амрико ва Австралия (забони точикй)
Диссертатсия
барои дарёфти дарачаи илмии номзади илмхои филология
Рохбари илмй: доктори илмхои филология Ходаев Давлатбек
Душанбе
Мундарида
Муцадцима
БОБИ ЯКУМ
Маъно ва муносибатхри пахвин аьзои истисноии чумла
Интонатсия (оханг)- и махсус
Тагйири чои аъзои истисной (инверсия)
Дар таркиби чумла нагунчидани хиссае - омили ба вучуд омадани аъзои истисной
1. Бар шархи чузъхои алохидаи чумла омадани аъзохои истисной
а) Аъзои истисной бар эзохи чонишинхои шахсй
б) Аъзои истисной бар эзохи чонишинхои ишоратй
в) Аъзои истисной бар эзохи чонишинхои таъинй
г) Аъзои истисной бар эзохи чонишинхои саволй ва нафсй-таъкидй
II.Аъзои истисной дар шархи исмхои хос
Ш.Аъзои истисной барон шархи муносибатхои шумур, чудокунй,
макон, замон ва микдору андоза
IY.Bap шархи мундаричаи чумлаи асосй омадани аъзои истисной
Y.Аъзои истисной барон таъкиди фикр
YI.Аъзои истисной, ки аз чихати шакли грамматикй ба чумлаи пайрав
шабохат доранд
YII. Аъзои истисной бар эзохи мухотаб
УШ.Аъзои истисной барои ислох намудани нутки персонаж
БОБИ ДУЮМ
Сохту таркиби аъзои истисноии чумла
1 .Таркиби аъзои истисноии чумла
2.Мавкеи аъзои истисной дар таркиби чумла
Мубтадои истисной ва хусусиятхои сохтории он
Хабари истисной ва хусусиятхои сохтории он
Аъзои пайрави истисной
Пуркунандаи истисной ва сохту таркиби он
Муайянкунандаи истисной ва сохту таркиби он
Хрлшархкунандахои истисной ва сохту таркиби онхо
Хрли истисноии замон ва сохту таркиби он
Хрли истисноии макон ва сохту таркиби он
Хрли истисноии тарзи амал ва сохту таркиби он
Х,оли истисноии монандй ва сохту таркиби он
Хрли истисноии хилоф ва сохту таркиби он
Хрли истисноии микдору андоза ва сохту таркиби он

Х,оли истисноии сабаб ва сохту таркиби он
Х,оли истисноии мадсад ва сохту таркиби он
БОБИ СЕЮМ
Воситахри грамматики ва лугавии а.нжаи аъзои истисноии чумла
1. Охднг (интонатсия)
2.Инверсия
3.Пауза (ист, тавакдуфи кутох, дар нутк)
4.Зада
5.Суръати нутк,
6.Мавдеи аломатх,ои китобат дар чудо намудани аъзои истисной аз дигар аъзохри чумла
7. Воситахри лугавй - грамматикй дар алокдбаидй ва шинохти аъзои истисной
ХУЛОСА
РУЙХАТИ АДАБИЁТ

вобаста ба таркиби синтаксисиашон тафовути куллй дошта бошанд, балки, чунон ки аъзохои истисноии думла барои шарху эзохдихй ва маънидодкунии аъзохои дудогонаи думла кор фармуда шуда, бо онх,о шабохат доранд, аъзохои истисноии думла боз метавонанд, вазифаи пурракунии мазмуну мундаридаи думлаи асосиро ба до биёранд. Хдмин тавр, агар аъзохои истисноии думларо аз дихати вазифахои маъноию грамматикиашон ба гуруххо тасниф намоем, онхо барои идрои чунин вазифахо кор фармуда мешаванд:
I. Барои шарх,и дузьхои алохидаи думла омадани аъзохои истисной
Маъмулан аъзохои истисноии думла дар долаби калима, таркиб ва иборахо меоянд. Идрои ин вазифаи маъной ба хусусияти грамматикии калима вобастагй надорад, бинобар ин ба таркиби морфологии калимахо дар ин холати синтаксисй худуд гузоштан мумкин нест.
Аъзохои истисноии думла бо дузъи эзохёбандаи думлаи асосй муносибати маъноии гуногун зохир менамоянд. Масалан, агар дар як думла калимаи эзохьёбанда бо калимаи синонимиаш шарх ёфта бошад, дар холати дигар бо иборае маънидод карда Л1удааст, дар мавриди сеюм бошад, аъзохои истисноии думла - тардимаи калимаи хоридист ва гайра
Бо аъзои истиной шарху эзох додани калима ва ифодахои архаистй ё таърихан махдудшуда чи дар асархои илмй-таърихй ва чи дар асархои адабй-бадеие, ки мавзуи онхо характери таърихй дорад, дар баробари мавдудияти захираи бой ва фаъоли лугавии забон, инчунин калимахои архаистие истифода бурда мешаванд, ки холо ба захираи пассиви лугавй дохил гаштаанд ва ё тамоман аз истеъмол баромадаанд.
Ин гуна калимаю иборахо дар асари бадей дар ду холат ва ба ду вазифа истеъмол меёбанд. Аввал ин, ки тасвири ходисаю вокеахои гузашта ва баёни мафхумхои дудогонае, ки онхоро бо вожаи дигаре ифода намудан имкон надорад, нависандаро водор менамояд, ки калима ва ифодахои кухнашудаю таърихан махдудгаштаро истифода намояд,