Лексические и фразеологические отношения "Мусталахоту-Ш-Шуаро" возраста к диалекту Худжанда и его окрестностей

• Автор: Болтубоев, Икром
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 158 с.

Мундарида
МУКАЦДИМА
Боби І. Мадоми «Мусталадоту-щ-шуаро» дар таьрихи фарданг-
нигории тодику форс
1.1. Вораста ва <<Мусталадоту-ш-шуаро»-и у
1.2. Сарчашмадои «Мусталадоту-ш-шуаро»
1.2.1. Фардангномадо
1.2.2. Осори манзум
1.2.3. Осори мансур
1.2.4. Таьрихномадо
1.2.5. Мудовараи мардум
1.2.6. Тазкирадо, шарддо, тафсирдо, каломи ашхоси алодида
1.2.7: Гуфтори лутиён
Боби II. Бодй мондани вожадои «Мусталадоту-ш-шуаро» дар
ладдаи Худанд ва атрофи он
2.1. Мадфуз мондани вожадои «Мусталадоту-ш-шуаро» бе
таийири шакл
2.1.1. Вожадои эрониасл
2.1.2. Вожадои идтибосй
2.2. Мадфуз мондани вожадои «Мусталадоту-ш-шуаро» бо
таийири шакл
2.2.1. Мадфуз мондани маьнодоиалодидаи вожадои «Муста-
ладоту-ш-шуаро»
2.2.1.1. Мадфуз мондани яке аз маънодо
2.2.1.2. Мадфуз мондани ду маъно
2.2.1.3. Мадфуз мондани се маъно
2.2.1.4. Мадфуз мондани панд маъно
2.2.1.5. Вожадои икдибосии араби
Боби III. Мадфуз мондани водиддои фразеологии «Мусталадоту-
ш-шуаро» дар ландаи Худанд ва атрофи он
3.1. Вонидх;ои фразеологии бе тап'шрот мауфуз-
монда
3.1.1. Фразеологизмуои соматикй
3.1.2. Фразеологизмои дар таркибашон вожатой гуногун-
маъно истифодашаванда
3.2. Воуидуои фразеологии ба тагйироти шаклй
дучоршуда
3.2.1. Тагйири уиссаи номии фразеологизму о
3.2.2. Боуй мондани яке аз вариантной фразеологизмуои сермувозии «Мусталауоту-ш-шуаро» дар лаудаи Худанд

ва атрофи он
3.3. Фразеологизмуои дар лаудаи Худанд ва атрофи он ба
тагйироти маъной дучоршудаи «Мусталауоту-ш-

шуаро»
Хулоса
Руихати адабиёт

МУКДДДИМА
Хднуз нимаи дуюми солкой 80-уми асри XX мудаддиди бардастаи содаи лугатнависии тодику форс В.А.Капранов дар бораи адамияти таддиди фардангномадои гузашта нудтаи назари худро баён карда, навишта буд, ки он ба хонанда на тандо дамчун маводи омузиши осори ниёгон ва сарчашмаи маъношиносии водиддои лугавй хизмат мекунад, балки боз барои равшану возед гардидани як датор масъаладои таърихи инкишофи забони адабй низ ёрни калон мерасонад (31,с.8-9). Дар дадидаг, дар лугатномадои асримиёнагй долатдои ба тагйирот дучор шудани хусусиятдои лугавй ва грамматикии забон иньикос шудаанд, вале раванди дигаргуншавии ондоро аз рисоладои ба забоншиносиву адабиётшиносии асримиёнагй бахшидашуда пайдо намудан душвор аст. Дар дон дигари асари номбурда В.А.Капранов дар назди мудак,дидони лугатномадои тодику форс вазифа гузошта буд, ки бояд минбаъд баргадои (картотекадо) кулли калимадо ва водиддои фразеологии фардангдои тоиндилобй гирд оварда шаванд ва дар заминаи ондо лугати мудоисавй-таърихии забони тодикй-форсй таълиф карда шавад (31,с.3). Аз ин гуфтаи мудаддид беш аз ей сол сипарй гардид. Дар ин мудцат хусусиятдои лексикографй, забоншиноей ва адабиётшиносии лугатномадои зиёде тадлилу таддид гардиданд. Чунин осори таддидиро аз руи дадафи таддид ба гуруддои зерин дудо намудан мумкин аст :
1) Пажудишдое, ки дар ондо мудаддидон усулдои пешгирифтаи содибони лугатномадоро ошкор кардаанд. Дар ин хусус, пеш аз дама, таддидоти ба хусусиятдои лексикографии “Лугати фуре” бахшидашударо дайд кардан лозим аст. Муаллифи таддидот В.А.Капранов оид ба дадимтарин лугати то мо расида дисоб шудани он, нусхадои фарданги номбурда, тарзи зикри водиддои лугавй ва монанди индо маълумот додааст. Дар ин таддидот ва мадоладои дигараш у дар бораи дар лугати мазкур мавдуд будани зиёда аз пандод исми хоси нисфашро калимадои юнонй ташкилкунанда, дафтод номи дугрофй, ба
б) Калимаои арабй : «Арбоб - лафзи арабист ба маънии маъдуд бо истилоди а дли вилоят раиси дедро гуянд...» (с.19) « Осор - ...дамъи асар, форсиён ба>маънои бино ва арзи девор истеъмол кунанд» ( с.59). « Абдол -форсиён ба- маънии дамъ эътино накарда, ба маънии муфрад истеъмол кунанд ...» (с. 16)
в) Калимацои туркй : «К,об - туркй аст, тардумаи он «вио» Oj) навиштаанд, яъне «зарф» гуянд, доби айнак ва доби оина ва доби китоб ва чун табад зарфи таом аст, онро низ доб гуянд» (с.197). «Шоту - лафзи туркист, бо маънии зина ва нардбон...» (с.174) «Чурй — туркй аст ба маънии духтар ва писари дод...» (с.99)
Чунонки ишора шуд, лутатномадои асримиёнагй аз дидати маводи фарогирифтаашон асосан- ба оригиналй ва компилятивй дудо мешаванд. Дар дар ду навъ, дар навбати худ, фардантномадое вудуд доранд, ки аз дидати маъруфият якхела нестанд. Дар диёс бо фардангномадои оригиналй лутатномадои компилятивй бештар маъруфият доштанд, зеро ки маводи лутавии ондо- нисбатан бой буда, услуби баёни муаллифон дар чунин фардангномадо нисбатан сода аст ва барон истифодаи хонанда мувофид дисоб мешуд. Ин гуна фардангномадо низ аз лидози дарадаи маъруфият ягона набуданд: дисме аз ондо дар давраи пешазиндилобй бештар маъруф (мисли- «Риёсу-л-лутот» ва «Бурдони дотеъ»), баъзеи дигар нисбатан маъруф (мисли «Кашфу-л-лугот», «афт дулзум», «Фарданги Онандрод») ва бархе аз ондо нисбатан камтар («Фарданги Чддонгирй», «Муаййиду-л-фузало») иштидор доштанд. «Мусталадоту-ш-шуаро» низ ба дастаи сеюм мансуб аст.
«Мусталах,оту-ш-шуаро» аз дидати фаро гирифтани маводи лутавии шардёбанда низ дар байни фардангномадои давзаи Х,инд мадоми махсусеро иштол менамояд. Дар он 2798 водиди лутавй, иборадо, амсолу дикам ва монанди индо шарду эзод дода шуда, тобишдои маъноии ондо, мансубияти забониашон, ба тагйироти маъноиву шакл дучор гардиданашон ва монанди индо эзод дода шудааст.