Метафоры в татарском языке: лексико-грамматический и стилистический аспекты

• Автор: Нугуманова, Альмира Афтаховна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 171 с.

Татарстан Республикасы Фэннэр Академиясс Г.ИбраЬимов исемендэге тел, эдабият Ьэм сэнгать институты
Кулъязма хокукында
Ногманова Альмира Эфтах кызы
Татар телендэ метафоралар: лексик-грамматик Ьэм стилистик аспектлар
10.02.02. - Русия Федерациясе халыклары теле белгечлеге буенча
(татар теле)
Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэлдэ алу вчен тэкъдим ителгэн диссертация
Гыйльми якитэкчс:
филология
фэннэре кандидаты, доцент Хабибов Л.Г.
Казан-2009
ЭЧТЭЛЕК
Керсш
Берснче булек. Метафораны ойрэнунец теоретик нигезлэре
1.1. Метафорапыц тел белемендэ ейрэнелу торышы
1.2.Метафорапыц генезисы проблемасы
1.3 .Метафорапыц башка сурэтлэу чаралары белой монэсэбэте
Икенче булек. Исем метафоралар
2.1 .Исем метафора чыганакларыньщ тематик торкемнэре
2.2.Исемнэрнец семантик торкемнэре нигезендэ барлыкка килгэн метафоралар49
2.3.Исем метафораларныц жемлэдэ сузлэр бэйлэнешендэ бирелеше
©ченчс булек. Фигыль метафоралар
3.1 .Фигыль метафораларныц ясалу узенчэлеклэре
3.2. Метафора очен чыганак булган фигыльлэрнец тематик классификациясе
3.3.Фигыльлордэ метафорик кучеш торлэре
3 АМетафора-жанландыру
3.5.Фигыль метафораларныц психика елкэсенэ караган лексик берэмлеклэр аша
бирелеше
} (.уртенче булек. Образлылык тудыру чарасы буларак метафора
4.1 .Метафорапыц стилистик типологиясе
4.2.Метафораларныц стильлоргэ карап кулланылышы
4.3.Метафораларныц жанр узенчэлегенэ карап кулланылышы
4.4.Магур одэбият эсэрлэрендэ метафора куллану алымнары
Йомгак
Кулланылгап эдэбият исемлеге
Кереш
Метафорага бойле узенчэлеклорне ачыклау тел белемендэ бугенге кондо до узенец актуальлеген гагалтмаган мосьололорнец берсе булып тора. Ул телнен, топ берэмлегс булган сузнец кулланылыш узенчэлеген, бигрок то эстетик функциясеп ачыкларга ярдом ито, телнец лексик 1юм фразеологик ресурсын тулыландыра. Купсанлы лингвистик хезмотлэрдэ метафора теориясено караган торле мосьололэр кутзрелэ: тикшеренучелар, метафора калыпларын, аньщ ясалу-кучсш технологиясен ейрону, метафорик могънэ формалаштыручьт семантик процессларны комплекслы анализлау, сузнец туры мзгъиосе белой метафорик мэгъно арасындагы уртак сема нисбэтен ачыклау, метафоранын образлылык чарасы булуын теоретик исбатлау белон берго, аньщ аерым лексик-семантик, лексик-грамматик торкемнэрен, система барлыкка китеруче метафора парадигмаларын да жептекле шорехлилор. Мондый тикшеренулор телнец лексик составын, эмоциопаль-экспрессив мемкинлеклзрен яктыртуда ышанычлы чыганак булып торалар Ьом метафораньщ иц оЬомиятлс узенчолеклорен ачыкларга булышлык итолор.
XX гасырныц башыниан алып бугенге конго кадзр метафораны ейрону юнолсшсндо купсанлы хезмзтлэр донья курде. А.А.Потебня, В.В.Виноградов, Л.В.Щерба, Б.А.Ларин, В.Г.Гак, В.Н.Телия, Н.Д.Арутгонова, Е.Т.Черкасова, Б.В.'Гомашевский, Ю.И.Левин, Г.Д.Скляревская, И.Р.Гальперин, И.А.Стернин, М.М.Бахтин, В.И.Корольков, Ю.Н.Караулов, Д.Н.Шмелёв, Т.А.Трипольская, Г.В.Колшанский, А.Н.Баранов, В.П.Григорьев, Ю.С.Сорокин, Е.Ю.Ваулина,
А.В.Бельский, В.К.Харченко, С.С.Гусев Ь.б., чит ил галимнореннон Ш.Балли, М.Блэк, Р.Якобсон, Э.Кассирер, Дж.Лаков, М.Джонсон Ьом башкаларньщ тикшеренулоре бу олкопец гносеологик, логик, семасиологик, ономасиологик, лингвостилистик, экспрессиологик, лексикографии юнолешлорен яктыртгылар. Хозерге лингвистикада яшоп алган теориялор Ьом концепциялзр нигезеидэ метафораны ейронудо оч терле карашныц ныгуы курено: болар метафораны системоцентрик, антропоцентрик, когнитив яссылыкларда тикшеру.

[Левин, 1998]. Бсзнец фикеребезчэ, «яшерен чагыштыру» термины исем метафораларга карата кулланылганда гына уцышлы.
Икенче очракта Г.А.Абрамович эйткэн типтагы «яшерен чагыштыру», ягъпи ике компоненты да булып, бойлэуче чарасы кыскарган чагыштыру куз уцыцда тотыла. Фэндэ кубрэк аныц тогэллэуле монэсэбэтт'э бирелгэн формасы турында суз бара. «Метафора-чагыштыру» термины белэн йертелгон мондый генитив метафора Ю.И.Левин тарафыннан да анализланды. Гадэти чагыштырудан аермалы буларак, андый тор метафорада сурэтлэнуче объект Ьэм аньщ белэн чагыштырылучы объект бергэ кушылган: роща, подобная колоннаде Ьэм колоннада рощи [Левин, 1998], ягьни, куцел кыцгыраулары (Э.Рэшитов) Ьэм куцел кыцгырау кебек, хэтер елгасы (Р.Эхмэтжанов) Ьэм хятер елга кебек.
Билгеле булуынча, чагыштыру белэн метафора арасына чик кую читен, монда кайсысыньщ башта барлыкка килуе турындагы мэгьлумат та алар арасындагы менэсэбэтне ачыкларга ярдэм итэр иде. Метафора чагыштырудан сод барлыкка килгэн дигэн фикер дэ бар. Рус лингвисты А.А.Потебня: «Метафора чагыштыру нэтижрсендэ барлыкка килэ», - ди [Потебня, 1905, 29].
Элскке теориялэрдэ кубрэк сурэтлэу чараларыныц тышкы формаларына гына игьгибар ителгэн. hop очракта да чагыштыруныц метафорага кыскартылуы яки метафораныц чагыштырулы тезелмэ итеп кицэйтелуе мемкин тугсл. Рус галиме Е.Г.Черкасова да бу караш белэн ризалаша: «Чагыштырулы телэсэ кайсы конструкция метафорага трансформациялэнэ алмый» [Черкасова, 1968, 30]. В.П.Григорьев та шундыйрак фикер эйтэ: «Генитив метафораларныц купчелеге, хэзерге чор метафора-чагыштырулардан аермалы буларак, кебек бэйлекле чагыштыру конструкциясенэ бик зур кыенлык белэн генэ трансформациялэнэ ала» [Григорьев, 1979, 202]. М.Блэк та метафорага кыскартылган чагыштыру дип карауны шик астына ала [Блэк, 1990, 161].
Метафора Ьэм чагыштыруныц уртак ягы шунда: алар икесе дэ — образлылыкка Ьэм охшатуга корылган сурэтлэу чарасы, аларньщ асылында предмет яки куренешлэрне чагыштырып карау ята.