Отражение идеального монарха в образах Бахрама Гура и Искандера

• Автор: Дустов, Комилджон Авлокулович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 152 с.

МУНДАРИЧ.А

Мукаддима -------------------------- —

Боби 1. Тасвири образи Бахроми Тур ва Искандар хамчун шохони

идеалй дар «Шохнома»-и Фирдавсй

Фасли аввал : Аз таьрихи ташаккули тояи шохи идеалй дар адабиети классикии форсу тодик (аз даврахои кадим то «Шохнома»-и Фирдавсй)

Фасли дуюм : Тасвири шохи идеалй дар «Шохнома»-и Абулкосими

Фирдавсй

Фасли сеюм : Образи Искандар ва Бахроми Гур

Боби 2. Образи шохи идеалй дар достондои «Хамса»-и Низомии

Г анчавй..................................... —

Фасли аввал : Тасвири шохи одил дар «Хдфт пайкар» ва

«Искандарнома»—
Фасли дуюм : Акидаи умумй ва мухталифи Фирдавсй ва Низомй оид ба лашкаркашии Искандар ба Машрикзамин—
Хулоса
Фехрасти адабиети истифодашуда------------- -.......— 145-155.

МУКАДДИМА
Таргибй гояи шохи идеалй ва мавкеи он дар назми эпикии асрхои X-XII форсу точик яке аз масъалахои мухим ва омухтанашудаи таьрихи адабиёт ва адабиётшиносии точик ба шумор меравад. Гояи шохй идеалй дорой мафхуми васеъ буда, тахкику омузиши он вобаста ба сохти чамъняти ичтимой ва давлатй аз чанд чихат кори багоят мушкил аст. Аввал ин ки гояи шохи идеалй гояи мардумй буда, хамчун махсули тафаккури инсон ва муносибати у ба сохти сиёсиву ичтимоии чамъият ду-се хазор сол кабл аз мелод ба вучуд омадааст. Ба вучуд омадани чамъияти синфй, пайдоиши давлат хамчун машинаи зулму истисмор ба табакахои истехсолкунанда ва истеъмолкунанда таксимшавии аъзоёни чамъият, торафт афзудани зулм тадричан боиси ба вучуд омадани гояи шохи идеалй - начотбахш шудааст. Яъне таргиби гояи шохи идеалй худ ба худ cap назада, махсули талаботи ичтимоии аъзои чамъият аст. Дар чамъияти ибтидой. вобаста ба хислати истехсолот махсулоти барзиёд ба хама баробар тааллук, дошт, вале бо пайдошавии сохти кабилавй, гузаштан аз сохти модаршохй ба сохти падаршохй, ки сабабхои иктисодй дошт, ин баробарй ба куллй тагйир ёфт. Ба кавли Б.Гафуров, «...дар охирхои ахди биринчй тафрикаи мулкй ва ичтимой кувват гирифт ва аввалин падидахои чамъияти синфй махз дар хамнн давр ба зухур омад>>.(37.38)
Инсон аз рун хислаташ мавчудоти чамъияти аст ва танхо дар якчоягй бо дигар одамон хамрох зиндагй карда метавонад. Аз ин ру барон конеъ гардонидани талаботи худ ба у лозим меояд, ки аз дигарон мадад пурсад. Ба таври дигар гуем талаботи хаёти инсон дар у хисси худшиносй ва эхтиёчро ба муомила ба амал меорад. Акидахои инсон вобаста ба мухити ичтимоие, ки уро ихота кардааст, мувофикан ба вучуд меояд, яъне агар
1. Ракамхои дар кавс овардашуда сарчашма ва сахифаи онро нишон медихад, ки дар фехрасти адабиёти истифодашуда нишон дода шудааст.

дар чамъияти ибтидой хавфи у аз куввахои фавкуттабии, обхезй, заминчунбй, сармой сахт ва гайра бештар бошад, дар чамъияти синфй бойшавни гуруххои алохида, зулму истисмор, бенавой ÿpo тобеи синфи хукмрон карда, сахтихои ичтимой ÿpo водор кардаает, ки рохи начотро аз ин варта пайдо кунад.
Таърихи зиёда аз сехазорсолаи тамаддуни Адам ва кишвархои дигари дунё шаходат медиханд, ки маънавиёт ба моддиёт вобаста буда, пайдоиш ва ташаккули сатхи фархангии хар чомеа ба вазъи иктисодии он вобастагй дорад. Акидахои ичтимой ва чахонбинии одамон вобаста ба сатхи иктисодй ва вазъи сиёсии чамъият пайдо шуда ташаккул меёбад. Агар ба таърихи адабиёти тодик аз хамин мавкеъ назар андозем, мебинем, ки акидаи ичтимой ва чахонбинии чомеа вобаста ба хислати сиёсиву ичтимоии чамъият дар мархилахои гуногуни инкишофи он якранг набуда, аз чихати мохият ва дарки руйдодхои таърихи фарк мекунанд, зинахои пайдоиш, ташаккул ва инкишофи онхо низ гуногун аст. Адабиёт, ки ойинаи зиндагй ва ифодагари тамоми руйдодхои сиёсиву таърихй ва иктисодист, тавассути он орзую омол, фикру андеша, акидахои ичтимоиву сиёсй, ахлокии одамон ифода мегардад. Маъмултарин акидахои идеалй, ки дар адабиёти форсу точик макоми махсус дорад, акидахои адолатхохй, маърифатпарварй, тарафдори подшохи одил (шохпарастй) ба шумор меравад, ки дар он гояи бар зидди шохи золим баромадан, шохро соям худо пиндоштан, шохи одилро парастидан, хамчун акидаи умумй кабул шуда, дар асархои илмию адабй ва динй тараннум мешавад. (60,5-29,7,42)
Гояи асосии тафаккури мутафаккиронаи асримиёнагии Низомии Арузап Самаркандй, Рудакй, Саной, Ансорй, Низомй, Фирдавсй, Асадии Туей дар доираи хамин талабот махдуд буда, тасвири баденро ба хастии вокеи вобаста намекунад. Бинобар ин дар назми дарбор ва бёрун аз дарбор таргиби гояи адолатпарварй авч гирифта буд.
Тадкики пахлухои таърихй, ичтимой ва сиёсии ин акида дар «Шохнома»-и Фирдавсй. достонхои чудогонаи «Хамса»-и Низомии

Ба акидаи Фирдавсй Фаридун номи худро бо кирдори нек, фукаропарварй ва боадолат буданаш абадй гардонд. Агар хар кас хохад, ки дар зиндагиаш шухрат пайдо кунад, Бояд аз пай Фаридун равад, мисли вай некукору боадолат шавад.
Орзую омол, диди идтимой ва зстетикии Фирдавсй мувофики талаботи гояи адолатпарварй, ки таргиби шохи идеалй аст, дар образи Фаридун хеле хуб ифода ёфтааст ; ин акидаи пешкадами Фирдавсй аст, вале дар ин маврид ва лахзахои дигар махдудияти гоявии мутафаккир низ мушохида мешавад. Ин махдудиятхои гоявй ба андешаи мо аз инхо иборатанд:
Х,имоя кардани меросй будани точу тахти шохй ;
Химояи манфиатхои арестократияи худй, ХаРчанД Заххокро бо кувваи халк, бо сардории Коваи охангар аз байн бурд, вале нохондаи халкро не, балки Фаридунро, ки аз авлоди шохони Эрон аст, ба тахти подшохй даъват кардааст ;
. Шох сояи Худо, хукми у вочиб, танхо одилу фукаропарвар, додгустар, дурандеш ва сохиби «Фар» бошад, кифоя донистааст.
Фаридун дар давраи пирии худ кишварро ба се писараш таксим намуд. Баъди гузаштани солхо писарони калониаш Салм ва Тур аз пирии падари худ истифода бурда, бародари худ Эрачро ба катл расониданд. Бародарони чохил намехостанд, ки Эрач точи шоханшохиро ба cap нихода, хукмронй кунад. Вале пеш аз марг максади бародарони худро пай бурда, мегуяд :
Бад-ÿ іуфт, к-эй мехтари номчуй,
Агар коми дил хохй, ором чуй.
На точи кай хохам акнун, на гох,
На номи бузургй, на зронсипох-Ман Эрон нахохам, на Ховар, на Чин,
На шохй, на густарда рун замин. (98,164)