Влияние арабской литературы на персидско-таджикскую поэзию XI в. : Период ранних Газневидов

• Автор: Абдусатторов, Абдушукур
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 336 с.

ФЕХ.РИСТИ МАТОЛИБ

Мукдддима

БОБИ І. ИСТИК.БОЛИ АДАБИЁТИ АРАБ ДАР НАЗМИ ТО АХДИ FA3HABMËH

1 .Заминахр и нуфузи адабиёти араб дар шеъри форс - тодик

2.Хусусиятх,ои истик,боли адабиёти араб дар шеъри то адди Разнавиён

БОБИ II. АДАБИЁТИ АРАБ ВА ШЕЪРИ АХДИ РАЗНАВИЁН

1. Тахдввулоти сиёсй-идтимоии х,укумати Разнавиён ва накрий он

дар адаби форсй

2. Шаюцои истіщболи адабиёти араб дар шеъри ахди Разнавиён

а) Таъсири унсури забони арабй

б) Истик,боли мазомини кдсасу ривоёт ва ахбору асотири муштарак

в) Мазомини амсолу ашъори арабй
г) Манучех,рй ва адабиёти араб
д) «Варк;а ва Гулшох,» -и Айюк,й ва масъалаи истик,боли сужет
БОБИ IIP МАСЪАЛАХ,ОИ ИСТИК.БОЛИ ПОЭТИКАИ АРАБ ДАР ШЕЪРИ ФОРС - ТО ДИК
а) Масъалаи истик,боли мавзуъ
б) Анвои адабй
в) К,олабх,ои шеърй
г) Apÿ3, к,офия, бадеъ
ХУЛ ОСА
ФЕХДИСТИ МАЪХАЗХ,0

МУКАДД И MA
Омузиши сарчашмауои ташаккули адабиёти форсу тодик ва таууиуи равобити фаруангии он бо адабиёти халк;у миллатуои мух-талиф аз масъалауои мууимми таърихи адабиёт буда, то имруд баъзе данбауои он ба таври амиу ва мушаххас уал нагардидаанд. То кунун дар адабиётшиносй ва шарушиносй тибуи анъанаи маъмул, вауте ки дар бораи сарчашмауои адабиёти форсу тодик сухан мегуянд, асо-сан бо зикри адабиёти уадими Эрон ва осори шифоуии мардум ик-тифо менамоянд ва аз сарчашмауои арабй ва исломии ин адабиёт ва равобити фаруангии Арабу Адам, ки замоне фаруанги муштарак доштаанд, сухани мушаххасе ба миён намеояд.
Мусаллам аст, ки робитауои фаруангии миёни арабуову эро-ниён таърихи хеле тулонй дошта ва ofo3h он аз замони Хдхомани-шиён реша гирифтааст. Дар ин овон марказуои бузурги тамаддуни арабй аз уабили Яман, Баурайн. Х,ира ва Х,идоз ногузир гирифтори сиёсат, фаруангу тамаддуни императории Эрон буданд ва бар аса-ри ин равобит алфозу ибороти зиёде вориди забони арабй гардида-анд, ки иддае аз онуо дар Куръон низ дида мешавад (75, 35). Чунин равобите миёни арабуову эрониён дар ауди Сосониён низ идома доштааст ва аз нишонауои он ахборе дар бораи Бахроми Tÿpy тар-бият ёфтани у дар уаламрави бодгузори Сосониён- амири Х,ира HÿbMOH ибни Мунзир ва шеъри арабй гуфтани ÿ (152, 53) ва роби-таи шуарои ахди доуштияти араб Аъшо ибни Кдйс ва Нобитаи Зу-бёнй ба дарбори Хусрави Парвиз ва амсоли онуо будааст.
Равобити фаруангии Арабу Адам ва таъсири мутауобилаи он ба якдигар алалхусус, аз замоне вусьат пайдо намуд, ки бо таъсиси уукумати Аббосиён фаруанги сирф арабии то даврони умавй ба як тамаддуни арабй-исломй табдил ёфт. Ин тамаддун, ки бузургтарин маркази он Батдод буд, мероси фаруангии дунёи уадимро аз уабили Эрону Юнон ва Х,инд пазируфта, фаруанги муштараки оламгире ба вудуд овард, ки дар тауаввули он тамоми халууои тобеи хилофат ва алалхусус, эрониён ширкати фаъолона дошганд ва дар баробари

ворид намудани суннатуои уадими эронй дар ин фаруанг дар навба-ти худ аз суннатуои он низ таъсире бардоштаанд.
Дар уарнуои 1Х-Х, ки адабиёти форсии дарй дар роуи ташак-кулу тауаввули худ гомуои нахустин мегузошт, дар баробари он як фаруанги арабй - исломии ба маруалаи камол расида ва аз озмо-ишуо гузаштаву пухтарасида уарор дошт ва табиист, ки он дар та-шаккул ва тауаввули минбаъдаи адабиёти дарии навхоста бетаъсир^ буда наметавонист. Ин уаргиз чунин маънй надорад, ки адабиёти нави форсй дар асоси адабиёти араб ташаккул ёфта бошад, зеро ша-воуиди таърихй ва ахбори маъхазуои илмиву адабй аз он гувоуй ме-диуанд, ки таъсирпазирии адабиёти дарй аз адаби арабй бетардид аст, вале ин таъсир бунёдй ва асосй набуда, адабиёти дарй уабл аз уама дар асоси суннатуои уадимии фаруангу адаби эрониён бунёд ёфта, мауз бо рууу равони эронии хеш дар миёни фаруангу тамад-дунуои дауон мауому мартабае барои худ пайдо намудааст.
Дар бораи равобити фаруангии Арабу Адам ва натидауои он, ки дар шакли падид омадани шуарои арабигуи форсинажод, ис-тиуболи арузу уофия, уасида, таъсири К,уръону уадис, амсолу ашъ-ори шуарои араб дар шеъри форсй зууур кард, уануз дар осори таърихиву илмии ауди исломй ба забони арабй чун "Ятимат ад-Даур" -и Саъолабй, "Китоб а-л-Агони"-и Абулфаради Исфауонй, "Фи а-т-тафзил байна балогатаййи а-л-Араб ва а-л-Адам" -и Абууилоли Аскарй, "Муъдам ал-удабо"-и Ёуути Хдмавй, "Ал-феурист" -и Ибн ан-Надим, "Ал-адаб ас-сатир ва-л-адаб ал-кабир"-и Ибн Ал-Мууаффаъ, "Китоб аш-шеър ва-ш-шуаро" -и Ибн К,утайба ва соири онуо ахбори кофй метавон пайдо намуд.
Бо баробари ташаккули улуми адабй ба забони форсй дар уарнуои Х1-ХП муаллифони ин китобуо Юсуфи Арузй дар "Рисолаи аруз", Бауромии Сарахсй дар "Канз ал-уофия ва 'Тоят ал-арузайн",. Родуёнй дар "Тардумон ал-балота", Рашидаддини Ватвот дар "Хдцоиу ас-сеур" зимни тавзеуи арузу уофия ва саноеи бадеии шеъри форсй дар бораи муносибат ва иртиботи онуо бо арузу бадей
Бештар дар мавриде, ки мамд$А бо пайгамбари ислом -Мухдммад рамном аст, шоир дар миёни онх,о аносире шабех, пайдо намуда ва мамдух,и хешро дар покиву манзалати воло меситояд ва дуои таъбид мекунад: Чунончи Атоии Розй мег;уяд:
Аё Мухаммаде аз дини пок боцй бош,
Хдмеша тоза чу дини Мухаммад аз Шаввол.
Силоти ту ба дустон расида ба табъ,
Хдмеша то салот аст бар Мухаммаду ол (17, 462).
Ё худ агар Бассоми Курд марказу маншаи кдламрави мамдух,и хешро бо макони мудаддаси ислом-Макка к;иёс намуда гуяд:
Макка ^арам кард арабро Худой,
Азди туро кард х,арам дар Ач,ам (17, 13).
Шоири дигар Мухаммад ибн Мухаллад мамдууро беназирта-рин аз насли Одам ва аз лих,ози гуфтору рафтору кирдор назири Пайгамбари Маккй, явне Мухдммад дониста, чунин из^ор мекунад:
Ч,уз ту назод Хдвво в-Одам накишт,
Шерних.одй ба дилу бар маништ.
М^Чдизи Пайгамбари Маккй туй,
Бар кунишу бар манишу бар гувши (17, 14)
Маьлум мегардад, кті к,иссаи Искандар низ дар ин ахд аз циссауои роид буда, дар "Шох1нома"-и Фирдавсй сурати достоїш манзум ба худ гирифтааст ва дар дасоиди мадх,й низ барон бунёди талмехрте х,ам хидмат кардааст, ки бештари онх,о марбут бо зикри дауонгириву дах,онгардй ва саддсозии Искандари Маддунй мебо-шад ва Сикандар дар ощо x,aHÿ3 таъвили исломй ба худ нагирифта-аст. Масалан дар ин абёти Лабибй: