Роман в таджикской литературе ХХ века : проблемы формировании жанра

• Автор: Салихов, Шамсидин Аслидинович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 289 с.

АКАДЕМИЯМ ИЛМХОИ ДУМ^УРИИ ТОДИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ЗАБОИ, АДАБИЁТ, ШАРЩ1ШНОСЙ ВА МЕРОСИ ХАТТИИ БА НОМИ РУДАКИ

Солихов Шамсидин Аслидинович

Роман дар адабиёти тодикии карнії XX

(масъалаи ташаккули жанр)

ИХТИСОС: Ш-Адабиёти мамолики хорицй

(адабиёти тоцик)

РИСОЛА

барои дарёфти унвони илмии доктори илми филология

Мушовири илми: академик Мууаммадцон Шакурй

Душанбе
Мундарича Мукадцима
Боби І. Заминахои адабии пайдоиши романи точикй
Ха1осаИХИ ТашаККули УНСУР*0И Роман дар адабиёти асрхои миёна.” Л
Хикоят
Макома
Хисса
Достон
Сафарнома
2.Анъанаи романнависй дар адабиёти гузаштаи форсии точикй
«Калила ва Димна».............................; ^
«Марзбоннома»...............ДЛГГ.ТТ.Т... _ ~
«Доробнома»
«Искандарнома».............................” ” Д
«Абумусл имнома» л д
«Самаки айёр»
«ІДіссаи Амир Хамза».................... V,
«Амир Арслон»
сБадаБиИхїхВаЗЬИ С^СИЮ ИЧМ°Й 83 ЗУХУРИ тамоіол*ои тоза ДаР адабиёти
ІДГГ ТахаПВулоти сиёсию ичтимоии карнії XIX ва ибтидои карни ”
XX ба афкори адабию зстетикй
2. Дадидизм ва зухури андешахои тозаи адабй
3. Адабиёти чадидия ва зухури насри чадид
4. Масъалаи пайдоиши романи чадид дар адабиёти форсй ва точикй!..
БОБИ III. Мактаби адабии С.Айнй ва ташаккули минбаъдаи жанри
Р°ман
І.Омилхои асосии ташаккули шахсияти адабии С.Айнй
2. С.Айнй ва ташаккули минбаъдаи мактаби романнависии точикй . . .*
. «Дохунда» - нахустин романи насри реалистии точикй
4. Романи «Буломон» ва маърифати бадеии хамосаи таьрих
БОБИ IV. Худшиносии жанр ва шаклгирии романи миллй
1. Бахсхо дар атрофи масъалаи тахаввули роман
2. Романхои Далол Икромй ва татаббуи суннатхои адабй
3.С.Улугзода ва хамосаи реалистии миллй
4.Рахим Далил ва колабхои шаклию хунарй дар роман
Хулоса
Адабиёт

Мудаддима
Mo як дарни рушди адабиёти навини тодикиро паси cap намуда, дар 0F03H садсолаи дадид дар вазъияте дарор дорем, ки арзишхри маънавй ва адабию эстетикии асри гузашта тагйир ёфта истодаанд. Аз ин ру, дар назди улуми инсонй, аз чумла адабиётшиносй хдм вазифахои тозаю мудим меистанд, ки онх,о пеш аз хама бозшинохту бознигарии рохи тайнамудаи адабиёти точикй ва мухимтарин ходисахои адабии он дар садсолаи сипаришуда аст. Хдр як насли нав бо афкору андеша ва меъёрхри хоси бардошти хеш аз ин ё он хрдисаи идтимоию сиёсй ва маънавию фархангй ба майдон меояд. Дар домеаи мо як навъ тагйиру дойивазкунии табиии наслхо сурат гирифта истодааст, ки сарманшаи он табдили низоми сиёсй, истиклоли кишвар, аз миён рафтани меъёрхои сиёсиву мавкуравии тахмилй мебошад.
Дар замонаш барон баррасии бозёфтхри адабию эдодии нависандагон, ходисахои чолиби фархангй ва тахкики чанбахои миллию мазхабии адабиёт имконияти васеътар набуд. Ба давли устод Х.Шарифов «накди адабии тодик дар данги мафкураи вохиди коммуниста монда ва имкони робила бо афкори адабии мамолики дигар надошт ва набудани имкон дар радцу бадали андешахо диди адабиро хам махдуд гардонида буд» (289,173). Ин мушкилй айни замон то андозае бартараф гардид. Мухаддидони адабиёт имруз дар вазъияти дигар дарор дошта, вазифадоранд, ки ба адабиёти тодикии ахди Шуравй назари тоза андозанд.
Бояд гуфт, ки тахдиду омузиши адабиёти давраи мавриди назар донишмандонро ба мушкили дигар ру ба ру намуд, ки он то хануз набудани меъёрхои дадиди назарию методологй ва консепсиядои мушаххаси омузиши ахволу осори адибон ва ходисахою тамоилхои рушди назму насри муосир аст. Баъди огози бозсозй дар масири бозшинохти мархилахои рушди адабиёти дарни XX ва баъзе ходисахои адабии он кушишдое ба хард дода шуданд, ки онхо барон равшан
туфайли онх,о метавон бо вазъи идтимой, сиёсй, иктисодй ва адабию фархднгии манотику шахрхои гуногун ошно гардид (208,35).
Дар масъалаи заминаи устувори хаётй доштани вок,еах,ои мавриди назари муаллифони сафарномахо ягон дои шубхд нест. Чунки худи онх,о дар аснои сафар дар дараёни ходисаю вокеахо карор мегиранд. Аз ин дихат аксари далелу асноди дар ин кабил осор зикр гардида муътамаду кобили кабул хастанд. Намунаи бехтарини ин навъи насри бадеиро Носири Хисрав офарид, ки он дар таърихи татаввури насри форсй макоми шоиста дорад ва то кунун раванди сафарноманигориро дар адабиёти умумифорсй тахрик медихад.
Ин навъи наср табиатан хаёлбофиро намепазирад ва бештар ба иттилои мустанад майл дорад. Агар бо назари тахкик ба «Сафарнома»-и Носири Хусрав нигарем, ин андеша собит мегардад. Ба кавли адиб ва донишманди эронй Буломхусайни Юсуфй Носири Хисрав дар тули сафари хафтсолааш, ки мухтавои он дар «Сафарнома» дард гардидааст, рузномае доштааст ва хамаи дидаю шунидахояшро дар аснои мусофират дар он сабт мекардааст (56,96).
Ин далели дигари он аст, ки муаллифони сафарномахо тасвири хакикати зиндагиро ба хайси меъёри асосии ба калам додани ходисаю вокеахо пазируфта буданд ва дар амалияи эдодии худ талаботи ин меъёрро, ки хакикатнигорист, пурра риоя мекардаанд. Баъдтар истифодаи ин меъёрро дар осори Зайниддин Махмуди Восифй, Ахмади Дониш, Мирзо Сироди Хдким ва чанд тани дигар мушохида кардан мумкин аст. Ин адибон бо истифода аз суннатхои сафарноманигории гузашта ва махсусан мактаби адабии Носири Хисрав тавассути таълифи як силсила асархои мустанад дар сабку шеваи сафарномаю таърихномахои суннатй барои зухури насри вукуъгаро рохи васеъ кушоданд. Таъсири равняй сафарноманависй дар нахустин намунахои насри дадиди тодикй ба мушохида мерасад. Азбаски С. Айнй, А. Фитрат, А. Бехбудй ва дигар хамсафони онхо, ки аз пешохангони насри дадид дар ибтидои карни XX буданд ва бо осори мансури гузашта ошноии