Специфические особенности языка поэзии Джалаладдина Руми

• Автор: Кабиров, Хуршед Шахбозбекович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 149 с.

Донишгохд миллим Тодикистон
Ба хукми дастнавис
Кабиров Хуршед Шах,бозбекович
Вижагидои хоси забони шеьри Далолуддини Румй
10.02.22- Забонх,ои мардумони кишвархри хориции Аврупо, Осиё, Африко, бумиёни Амрико ва Австралиё(забони тодикй)
Рисола барон дарёфти дара дай илмии номзади илми филология
Рохбари илмй: номзади илми филология, дотсент Анварй Сулаймон
Душанбе
Мундарида
Мукаддима
Боби І
Вижагихри савтй ва дастурии шеъри Мавлоно Чдлолуддини Балхии Румй
I. Вижагихри савтй
II. Вижагих,ои дастурй
1. Вижагихри сарфй
а), Вожасозй бо вандхр
1. Пешвандхр
2. Пасвандхр
б). Вожасозии мураккаби навъи тобеъ
2. Вижагихри нахвй
Боби II
Унсурхои забони омиёна дар шеъри Мавлоно Чдлолуддини Балхии Румй
1. Вожа ва таркибхри омиёна
1.1 Вожа ва таркибхои маънохои муътадил ва тобишхри мусбати маъноидошта
а). Вожа ва таркибхои баёнгари мафхумхои предмети
б). Вожа ва таркибхои баёнгари аломату хусусият
в). Вожа ва таркибхои баёнгари амалу холат
1.2 Вожа ва таркибхои баёнгари эхсосоту майлхои иродавии манфй
а). Вожа ва таркибхои баёнгари маънохои дурушт
б). Вожа ва таркибхои баёнгари маънохои нисбатан кабех
2 Иборахои рехта дар каломи Мавлоно
3 Зарбулмасал ва бовархои мардумй
Хулоса
Фехристи адабиёт
Орифи бузург Мавлонои Румй дар тамоми ак,сои Шарну Fap6 бо назми оламгири худ маъруф гаштааст
Эмомалй Рахмон
Муцадцима
Гузорипш масъала. Омузиш ва пажухиши осори ниёгонамон, ба хусус осори манзуми зшон аз нигохи забоншиносй, ахамияти фавкулодда бориз дорад. Чаро ки забон, аз як тараф, унсури аввалиндарадаи тамоми жанрхои бадей бошад, аз дониби дигар, забони назм вижагихои худро дорад. Хдмчунонки Шахриёр мефармояд: «...забони шеър бисёре аз фурмхо (формахо- K. X.) ва кавонини забони одиро (то худуде дар бахши овову дастур ва, беш аз хама, дар бахши маъно) зери по мегузорад, вале бояд тавачдух дошт, ки «забони шеър» низ худ як системи иртиботй аст ва ногузир дар чахорчуби назария далолати амал менамояд ва наметавонад ба таври куллй «конунмандй»-ро накз намояд, балки худдории фурмхо ва кавонин дар хар се бахш: ово, дастур ва маъност ва он кас, ки бо «забони шеър» ва кавонини он ошно набошад, шеъраш чизе фаротар аз «бозй бо алфоз» нахохад буд» (78, 340).
Вокеан, бархурдории забони назм аз чунин хусусиятхо хакикати бебахс аст, зеро ки: «Забони шеър дорои вижагихои хос аст» (84, 32 ). Аз ин ру, тахдилу баррасии забони осори ин ё он шоир барон равшан иамудани

ХДсн моро, данду дандистон туро,
Ман находам дадяат, бистон.туро.
(M., 226)
Дар мавриди корбурди пасванди дарачаи диёсисози сифату зарф -тар Мавлоно хилофи меъёри дастури забои амал карда, -тар -ро бо исму чонишин (замир) фаровон истифода кардааст. Вале ин данчоргурезиро чунон модирона ва мувофику мантидан хадафнок корбаст намудааст, ки хонанда инхироф аз данчор (меъёршиканй) будани онро такрибан пай намебарад ва чунин меъёршикании хунармандонаро метавон фарохандор номид, чаро ки «... фарохандор хилофи забои, вале зебост. Ин хилофи дастури забон, аммо болотар аз дастури забон аст.» (102,244). Дар иртибот ба хамин нозукии масъала устод Айнй хам чунин таъкид кардааст: «...ба анъана риоя кардан даркор аст, лекин вадте ки талаффузи авом ба асоси сарфй мувофид буда, ба анъана мухолиф ояд, рад кардан дуруст нест» (128, 15).
Чунончи:
Дар ду чашми ман нишин, эй он ки аз ман мантарй,
То дамарро во намоям, к-аз камар равшантарй.
Андаро дар бог, то номуси гулшан бишканад,
З- он ки аз сад богу гулшан хуштару гулшантарй.
То ки сарв аз шарми даддат дадци худ пиндон кунад,
То забон андар кашад савсан, ки ту савсантарй
(K., 1037)
Дар ин газал вожахои ман, гулшан ва савсан яъне чонишину исм бо дабули пасванди -тар маънои бартарй ва афзалият доштанро, ки вазифаи дастурии - тар низ хамин аст, касб кардаанд. Ба ифодаи дигар, Мавлоно «дастури забонро зери по намуда» (78,840) бошад хам, вале модияту чдвдари маъноии вожадоро мудаддам донистааст. Таваччух намоед, ки бо пасванди -тар боз чй дадар калимадои чолибе сохтааст, ки ондо дар осори дигар шоирон ва фардангдо ба назар намерасанд: хобтар (М.,26),
бедортар (М.,31), додитар (М.,91),водифтар (М.,104), зафарангезтар,