Фонетико-лексические интерпретации в персидско-таджикских толковых словарях XIV -XVII вв.

• Автор: Ходжаева, Мукаддас Олимовна
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2012
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 172 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ДУМХ^РИИ ТОДИКИСТОН ДОНИШГОХ.И ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ АКАДЕМИК Б-БАФУРОВ
Ба хукми дастнавис
ХОДАЕВА МУКДЦДАС ОЛИМОВНА
УНСУРХ.ОИ ФОНЕТИКЙ - ЛЕКСИКЙ ДАР ФАРХДНГНОМАХ.ОИ ТАФСИРИИ ФОРСИИ ТОДИКИИ АСРХ.ОИ XIV-XVII
Аз руйи ихтисоси 10.02.22 - Забощои кишвархои хориди Аврупо, Осиё, Афридо, бумиёни Амрико ва Австралиё (забони тодикй)
Рисола барои дарёфти дара дай илмии номзади илмхои филологй
РОХ.БАРИ ИЛМЙ номзади илмхои филологй, дотсент Риёсов Н.И.
Худанд-2
Муцаддима
Боби 1 Шарщои фонетикйдар фар^анщо
1.1. Гуна^ои фонетикии калима^о ва инъикоси ощо дар фархднщо
1.2. Мухаффафот аз ниго^и муаллифони фархднщо
1.2.1. Тахфифи х>уруф дар аввали калима
1.2.2. Тахфифи х,уруф дар васати калима
1.2.3. Тахфифи х,уруф дар охири вожахд
1.3. Масоили орфография ва орфоэпия дар фарх,ангх,о
Боби 11 Шарщои лексикй дар фар^анщо
2.1. Шар^и этимологй дар фархднгх.
2.2. Синонимх,о ва шарх,и ощо дар фархднщо
2.3. Антонимх,о ва шарх,и ощо дар фар^анщо
2.4. Омошищо ва корбасти шаклх,ои он дар фархднщо
2.5. Маънои мадозй ва ифодаи он дар фарх,ангх,о
2.6. Калимахри шевагй дар фархднщо
2.7. Инъикоси масоили фразеологй дар фархднг^о
Хулоса
Федристи сарчашма ва адабиётиилмй

Муцаддима
Феълияти мавзуъ. Лексикографиям форсии тодикй яке аз он содадои мудиме мадсуб мешавад, ки дар он фарданги гании мардуми форсизабон дар тули беш аз дазор сол инъикоси хешро ёфтааст, зеро анъанадои фардангнигории форсй - тодикй умри аз ин дам бештар дорад ва решадои пайдоиши он ба нимаи аввали дазораи якуми баъди мелод мерасад. Ба давли С.И.Баевский, фардангдои форсии тодикй маводи фаровоне барои лексикологиям таърихй, шевашиносии эронй, адабиёти классикии тодикиву форсй ва матншиносй, дамчунин барои этнография, дугрофиёи таърихй ва таърихи маданият доранд (56,3). Ин нудтаи назар дар асари В.А.Капранов дам таъкид шудааст ва у менависад, ки арзиши лексикография ва маводи он дангоми таддидот на тандо дар адамияти он барои дуруст хондану дуруст дарк кардани адабиёти классикй ва лексикаи он аст, балки дар далли як датор масоили мубрами таърихи рушди худи забони адабй дам зодир мешавад. Лексикография дар мадрои рушди забони адабй дарор гирифта, дар айни замон дидат ва дабдадои гуногуни ин рушдро инъикос мекунад, ки ондо наметавонанд дар осори дигари адабиётшиносй ва забоншиносй акс шаванд. Ва дамзамон афсус аз он мехурад, ки то дол маводи лугавии даддо фардангдои тафсирии захим ва саддо фардангдои дигари нисбатан хурдтари форсии тодикй аз дарни XI то имруз ба дара дай кифоя аз ин нигод мавриди таддид дарор нагирифтаанд (90,8-9).
Фардангнависии форсу тодик анъанаю таърихи дадима ва ганй дорад. Теъдоди фардангномадои то мо расидаро мудаддидон тадрибан 200-то муайян карда, ба чунин навъдо дудо намудаанд: фардангдои умумй, фардангдои ашъори шоирони алодида, фардангдои истилодоти тиббй, адвия, иборадои фразеологй ва гайра.
К,адимтарин рисолае, ки то замони мо омада расида ва дамчун аввалин фарданги форсй пазируфта шудааст, «Лугати фурс»-и Асадии
Алдол, оиди то чй андоза ба дадидат рост омадани баъзе андешадои муаллифи “Фарданги Чддонгирй” чизе нагуфта, адидаи Абдуррашиди Таттавиро дар ин бора баррасй мекунем. У дайд мекунад, ки агар алиф дар аввали калимаи дударфа водеъ шавад, дамеша мафтуд бошад ва мобаъдаш бар даракати худ, чун абар, абй, або ба маънии бар, бо, бй. Агар алиф дар аввали калимадои седарфа, чордарфа, панддарфа ва гайра дойгир шавад, мобаъдашро сокин мекунанд ва дамон даракат, ки мобаъдаш дар асл дошт, ба он медиданд ва ин дарф дар ин сурат дукми алифи васл дорад дар каломи араб, чун ишкам, истам, уштулум, уштур, асмандар, ашгарф. Ва ин ки даракаташ дамой дара кати мобаъд бошад, ба татаббуи нодиси муаллиф куллй менамояд ва агар куллй набошад, аксарй ходад буд (2,д. 1,14).
Ба фикри у, дар аввали баъзе калимоти форсй алифи мамдуда меояд, мисли ошом ва шом ба маънии ошоманда ва таъом ва дувват ва ... оганд ва ганд ба маънои гундонда ва озарду зард ва оранду ранд ва окуфту куфт ва одангу данг ва ожаху жах... Ва ба давли Самъонй дар лафзе, ки алиф надорад, мухаффафи лафзест, ки алиф дорад ва луиати алодида нест ва ин давл ба сиддат адраб аст (2,д. 1,15). Абдуррашиди Таттавй возедан таъкид кардааст, ки вожадои алиф надошта, мухаффафи калимадоеанд, ки алиф доранд.
Ин нудтаи назари муаллифони фардангдо дар дамон шаклу мазмун ва ё бо гунае андак дигар имруз дам дар осори забоншиносии мо дучор мешавад, ки аз таърих ва таъсири афкори забоншиносии дамон давр то ба имруз шадодат медидад. Масалан,' Мудаммад Чдводи Шариат менависад, ки агар алиф дар ибтидои калима бошад, бар ду навъ аст: фаслй ва васлй. Алифи мадмузи фаслй он аст, ки чун онро аз аввали калима гиранд, маъно гум шавад. Монанди дамзаи арзиз, андом, андом. Ин алифро алифи аслй низ мегуянд.
Алифи васлй он аст, ки афкандани он дар маънои калима тагйире намеорад, монанди дамзаи уштур, испед, афзор. Баъди дазфи алиф ин вожадо шакли шутур, сафед, физорро ба худ гирифтаанд.